صندوق کالایی چیست؟

بورس کالا به عنوان یکی از بازارهای فعال در ایران ابزارهای مختلفی را برای فعالان در این حوزه فراهم کرده است که شامل ۳ بازار معاملات است که عبارتند از بازار کالای فیزیکی، بازار اوراق مشتقه مبتنی بر کالا و بازار صندوق های سرمایه گذاری. زیرساخت های بورس کالا، نوسانات قیمتی محصولات را کنترل کرده و سازوکاری مناسب به معاملات کالاهای مختلف بخشیده است. در این میان، صندوق های کالایی به عنوان یکی از ابزارهای نوین مالی، فرصتی را برای سرمایه گذاری در کالاهای پر تقاضا فراهم کرده است. افراد می‌توانند به جای خرید فیزیکی کالاها، از ابزارهایی مانند صندوق کالایی استفاده کنند. در این مقاله به توضیح و تعریف سازوکار این صندوق می پردازیم.

صندوق کالایی

برخی از کالاهای اساسی، جزو همیشگی سبدهای سرمایه گذاری افراد در همه دنیا است. افراد می‌توانند با مراجعه به بازارهای تعیین شده، کالاهای مورد نیاز خود را خریداری نمایند. اما معاملات سنتی همواره مشکلات مخصوص به خود را دارد. ابزارهای نوین برای حل مشکلات بازارهای سنتی به راه افتاده‌اند. صندوق کالایی، صندوقی متشکل از یک دارایی اساسی و یا ترکیبی از مجموعه کالاها است که زیر نظر سازمان بورس فعالیت می‌کند.

صندوق کالایی مشکلاتی از قبیل خرید و نگهداری کالا، پرداخت هزینه‌های حمل‌ونقل، انبارداری و … را رفع کرده و سهامداران می‌توانند به جای کالا، اوراق صندوق را خریداری نمایند. با خرید واحدهای صندوق کالایی، سرمایه گذار تنها مالکیت کالای مورد نظر را دارد و مسئولیت نگهداری آن را به عهده ندارد. صندوق های کالایی جزو صندوق های قابل معامله در بورس هستند که روند قیمتی یک کالای پایه را دنبال می‌کنند؛ بنابراین ارزش صندوق با قیمت دارایی پایه آن افزایش یا کاهش می‌یابد. صندوق های کالایی قابل معامله در بورس، همانند سهام عادی و سایر صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس هستند و فرآیند خریدوفروش آن‌ها در بورس صورت می‌گیرد. با توجه به این که این صندوق های بازارگردان دارند، از نقدشوندگی بالایی برخوردارند.

صندوق های کالایی قابل معامله در بورس یا ETP، صندوق های با سرمایه متغیر هستند و واحدهای آن‌ها به درخواست ناشر آن صادر و بازخرید می‌شود و صدور واحدهای جدید براساس تقاضای بازار امکان‌پذیر است. بدین صورت، قیمت بازار صندوق های کالایی قابل معامله در بورس، نزدیک به ارزش خالص دارایی های آن‌ها است. صندوق های کالایی به طور کلی به دو نوع صندوق تک کالایی (طلا، نفت و …) و یا شاخصی (سبدی از چند کالا) منتشر می‌شود. دارایی پایه صندوق های سرمایه گذاری کالایی که در بورس کالای ایران پذیرش می‌شوند، اوراق بهادار مبتنی بر کالا است. اوراق بهادار مبتنی بر کالا شامل گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی کالایی، قراردادهای اختیار معامله کالایی و قراردادهای سلف موازی استاندارد است؛ بنابراین صندوق های کالایی به طور مستقیم اختیار خرید و نگهداری کالای فیزیکی را ندارند.

تاریخچه صندوق کالایی

اولین صندوق کالایی در سال ۲۰۰۴ در بورس لندن راه‌اندازی شد. دارایی پایه این صندوق طلا بود. با تجربه موفق این صندوق، کالاهای دیگر همچون محصولات کشاورزی، فلزات صنعتی و گران‌بها و حامل‌های انرژی به بازار صندوق های اساسی اضافه شد که سبب جذب سرمایه های فراوان در این بازار شد. اولین صندوق کالایی در ایران نیز، در سال ۱۳۹۶ در بورس اوراق بهادار تهران معرفی شد. دارایی پایه این صندوق نیز طلا و سکه بود. سپس صندوق های کالایی دیگری نیز که بر پایه طلا بودند، شروع به فعالیت کردند.

مزایای صندوق کالایی

صندوق های کالایی همانند سایر ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه، سبب ایجاد سازوکاری مشخص برای معاملات شدند. این صندوق ها مزایای بسیاری دارند که در ادامه به شرح آن‌ها می‌پردازیم.

۱- کاهش هزینه‌ها:

همان‌طور که عنوان کردیم، خرید واحدهای صندوق کالایی به‌جای کالای فیزیکی، هزینه‌های نگهداری، انبارداری، حمل‌ونقل و خسارت‌های احتمالی کالا را کاهش می‌دهد.

۲- افزایش امنیت:

خرید واحدهای صندوق کالایی احتمال خرابی، سرقت یا خرید کالای جعلی را غیرممکن می‌سازد.

۳- وجود بازار ثانویه شفاف:

صندوق های کالایی نسبت به بازار خارج از بورس، بازار شفاف‌تر با هزینه معاملات کمتری دارند.

۴- متنوع سازی:

صندوق های کالایی متشکل از دارایی ها و کالاهای مختلف به عنوان دارایی پایه، سبد سرمایه گذاری را متنوع کرده و ریسک را کاهش می‌دهد.

۵- وجود پشتوانه قوی:

صندوق های کالایی به دلیل پشتوانه کالایی که دارند، ریسک اعتباری خیلی کمی دارند. همچنین نهادهای نظارتی مختلفی، فعالیت این صندوق ها را تحت نظر می‌کنند.

صندوق های کالایی در بورس اوراق بهادار تهران

هم‌اکنون در بورس اوراق بهادار تهران، ۴ صندوق کالایی قابل معامله فعالیت می‌کنند. دارایی پایه این صندوق ها، طلا است. با توجه به فعالیت مطلوب این صندوق ها و میزان بالای جذب سرمایه آن‌ها، صندوق های کالایی دیگر در حال تأسیس است؛ بنابراین در آینده نزدیک، احتمال تأسیس صندوق های کالایی در حوزه‌های محصولات کشاورزی، نفت و پتروشیمی دور از انتظار نخواهد بود.

در جدول زیر می‌توانید نام صندوق های کالایی قابل معامله در بازار بورس تهران را مشاهده کنید.

کارمزد صندوق های سرمایه گذاری کالایی

صندوق های سرمایه گذاری کالایی قابل معامله در بورس همانند سایر اوراق بهادار و صندوق های سرمایه گذاری دارای کارمزد خریدوفروش هستند. کارمزد پذیره‌نویسی صندوق کالایی مشابه کارمزد معاملات است و این کارمزد تنها در سمت خرید و از سرمایه گذار دریافت می‌شود.

کارمزد واحدهای سرمایه گذاری صندوق های کالایی قابل معامله در بورس برای هر کدام از معاملات خریدوفروش ۰۰۱۲۵/۰ قیمت خرید یا فروش است که شامل کارمزد کارگزار، بورس کالا، سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، مدیریت فناوری بورس تهران و حق نظارت سازمان می‌شود.

نقش صندوق های کالایی طلا در بازار طلا

از زمان‌های گذشته، طلا یکی از گران‌بهاترین فلزات در تمام دنیا بوده است و همواره افراد، آن را به عنوان یکی از گزینه‌های سرمایه گذاری در نظر می‌گرفتند. صندوق های کالایی طلا، با خرید اوراق مبتنی بر طلا و گواهی سپرده سکه طلا، سرمایه های خرد را جمع‌آوری می‌کند و به سهامداران صندوق بازدهی می‌دهد. صندوق های کالایی طلا همواره به عنوان یکی از بازیگران اصلی بازار بوده و بر بازار طلا تأثیر به سزایی می‌گذارند.  

صندوق های کالایی طلا با مدیریت فعال و حرفه‌ای که دارند، ریسک سرمایه گذاری را بسیار کاهش می‌دهند. امکان هر مقدار سرمایه گذاری در این صندوق ها وجود دارد و با وجود بازار ثانویه فعال، نقدشوندگی بالایی دارند. اوراق این صندوق ها را می‌توان به عنوان وثیقه برای دریافت وام استفاده کرد. همچنین معاملات صندوق های کالایی طلا از مالیات معاف است.

سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری کالایی

برای سرمایه گذاری در صندوق های کالایی قابل معامله در بورس، لازم است افراد کد بورسی فعال داشته باشند. سرمایه گذاری در صندوق های کالایی قابل معامله برای همه افراد امکان‌پذیر است. در زمان تأسیس صندوق کالایی، افراد می‌توانند با قیمت اسمی هر واحد ۱۰ هزار ریال، در این صندوق های سرمایه گذاری کنند. برای سرمایه گذاری در صندوق های کالایی قابل معامله در بورس که هم اکنون وجود دارند، متقاضیان می‌توانند از طریق کارگزاری های معتبر بورس یا از طریق سامانه‌های معاملاتی خود اقدام کنند.

کلام آخر

صندوق های سرمایه گذاری کالایی جزو ابزارهای نوین مالی هستند که فرآیندهای خریدوفروش کالاها و محصولات را تسهیل می‌بخشند. این صندوق ها بر پایه یک یا چند کالا و دارایی بوده و قیمت آن‌ها با تغییرات قیمتی دارایی پایه خود، تغییر می‌کنند. در حال حاضر ۴ صندوق کالایی قابل معامله بر پایه طلا در بازار بورس ایران در حال معامله است. سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در تلاش است تا صندوق های کالایی محصولات دیگر مانند محصولات کشاورزی و نفتی را راه‌اندازی کند. تأسیس صندوق های کالایی جدید نه تنها سبب شفاف‌سازی بازار معاملات کالا می‌شود، بلکه سرمایه های فراوانی را از بازارهای غیررسمی و بدون شفافیت، به بازار رسمی جذب می‌کند.

[views id=”11617″]