قراردادهای آتی چیست ؟ چه کاربردی دارد ؟

همان طور که در مطلب بازار مشتقه بیان کردیم، اوراق مشتقه اوراق بهادار با قیمتی هستند که ارزش آن‌ها از یک یا چند دارایی پایه مشتق می‌شود. ابزارهای مشتقه برای کنترل هرچه بهتر ریسک‌های موجود در بازارهای مالی ایجاد شده‌اند. یکی از ابزارهای رایج بازار مشتقه در جهان، قراردادهای آتی است. در این مقاله به تعریف قراردادهای آتی و سازوکار آن‌ها می‌پردازیم.

قرارداد آتی چیست؟

قرارداد آتی یا (Futures Contract) قراردادی است که فروشنده متعهد می‌شود براساس آن، در سررسید معین، مقدار مشخصی از کالای تعیین شده را به قیمتی مشخص بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود کالا را با مشخصات تعیین شده، خریداری کند. به بیان ساده‌تر؛ قرارداد آتی به افراد این امکان را می‌دهد که اقدام به خرید کالایی کنند که در حال حاضر تصمیم به تحویل گرفتن آن ندارند و وجه آن را نیز در زمان تحویل پرداخت کنند. همچنین افراد می‌توانند کالایی که اکنون مالک آن نیستند را بفروشند و در آینده آن را به خریدار تحویل دهند و کسب سود کنند.

قرارداد آتی، قراردادی دو طرفه است. به این معنی که سرمایه گذاران در این بازار می‌توانند علاوه بر افزایش قیمت، از کاهش قیمت ها نیز سود کسب کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مطلب تأثیر ایجاد بازار دوطرفه در بازار سرمایه چیست؟ را مطالعه کنید. در قراردادهای آتی، برای جلوگیری از عدم انجام تعهد، طرفین مبلغی را به عنوان وجه تضمین پیش شرط قرارداد، نزد اتاق پایاپای می‌گذارند و متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت قرارداد، وجه تضمین را تعدیل کنند.

معاملات آتی در کنار جذابیتی که دارند دارای ریسک‌های مالی بالقوه‌ای هستند که برای همه سرمایه گذاران مناسب نیست. در معاملات آتی، سود و زیان خریدار و فروشنده متقارن است. به این معنی که اگر دارنده موقعیت خرید سود کند، لزوما دارنده موقعیت فروش زیان می‌کند. دلیل دیگر ریسکی بودن این بازار اهرمی بودن معاملات آتی است. به این صورت که افراد می‌توانند بیش از سرمایه خود در این بازار سود یا زیان کنند.

اصطلاحات رایج در قراردادهای آتی

۱- دارایی پایه

در قراردادهای آتی، دارایی یا کالایی که قرارداد بر روی آن منتشر می‌شود را اصطلاحا دارایی پایه (underlying asset) می‌نامند. این دارایی‌ها معمولا محصولات مختلف کشاورزی، فلزات، فرآورده‌های نفتی، طلا، سهام و سایر محصولات است.

۲- اندازه قرارداد

در قراردادهای آتی، اندازه هر قرارداد توسط بورس مشخص می‌شود و سرمایه گذاران می توانند مضرب‌های صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. برای مثال، اندازه قراردادهای آتی زعفران بورس کالا، ۱۰ کیلوگرم است که ویژگی‌های مشخصی توسط بورس دارد.

۳- سررسید قرارداد

قراردادهای آتی بر روی هر دارایی، تاریخ سررسید مشخص و استانداردی دارند و فقط در سررسیدهای تعیین شده امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.

۴- موقعیت تعهدی باز

موقعیت تعهدی باز، موقعیتی است که معامله گر هنوز موقعیت خود را نبسته است (انجام معامله معکوس) یا قرارداد را تسویه نکرده یا تحویل دارایی و معاوضه فیزیکی رخ نداده است.

۵- موقعیت تعهدی خرید

فردی که در بورس، قرارداد آتی را خریداری می‌کند و خود را متعهد به خرید دارایی پایه براساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ معین می‌نماید، به اصطلاح موقعیت خرید یا موقعیت تعهدی خرید اتخاذ می‌کند و در صورتی که موقعیت خود را تا تاریخ سررسید نگه دارد، باید دارایی پایه قرارداد را خریداری کند.

۶- موقعیت تعهدی فروش

فردی که در بورس، قرارداد آتی را می‌فروشد و متعهد به تحویل دادن دارایی پایه براساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ سررسید است، اصطلاحا موقعیت فروش یا موقعیت تعهدی فروش، اختیار می‌کند. در صورتی که این فرد موقعیت خود را تا زمان سررسید حفظ کند باید دارایی پایه را تحویل دهد.

مزایای قراردادهای آتی

طراحی و ایجاد قراردادهای آتی برای دستیابی به اهداف و انتظاراتی بوده است تا بتواند براساس انتظارات افرادی که تمایل به فعالیت در بازار سرمایه و سرمایه گذاری در بورس با اهداف خاص دارند، گزینه‌های متنوعی ایجاد کند. در ادامه به برخی از مزایای قراردادهای آتی می‌پردازیم:

 ۱- پوشش ریسک:

پوشش ریسک به معنی اتخاذ موقعیتی در بازار است که هدف آن حداقل نمودن یا از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمتی است. برای مثال یک کشاورز که نگران کاهش قیمت محصول خود در آینده است با اتخاذ موقعیت فروش می‌تواند خود را نسبت به نوسان قیمت، بیمه کند و یا یک تولید کننده که نگران افزایش قیمت محصولات اولیه در آینده است، می‌تواند با اتخاذ موقعیت خرید، ریسک و نااطمینانی آینده را کاهش دهد.

۲- استفاده از اهرم مالی:

معاملات قراردادهای آتی امکان استفاده از اهرم مالی را دارد و به معامله گران اجازه می‌دهد تا سود بیشتری را نسبت به سایر بازارها کسب کنند؛ به گونه ای که یک معامله گر می‌تواند با سرمایه اندک، معادل کل ارزش دارایی تعهد شده، سود یا زیان کسب کند.

۳- نقدشوندگی بالای معاملات:

معالمه گران قراردادهای آتی که دارایی پایه یا کالای معین را ندارند هم می‌توانند فروشنده باشند. در قراردادهای آتی امکان پیش‌فروش دارایی وجود دارد و فرد می‌تواند در صورت تمایل به انجام قرارداد در سررسید، دارایی را از بازار فیزیکی تهیه کند و آن را تحویل دهد. این عمل سبب افزایش نقدشوندگی بازار آتی شده است.

۴- تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای:

اتاق پایاپای بورس، نقش مهمی در تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده دارد و به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معالمه عمل می‌کند.

معاملات آتی در بورس ایران

باتوجه به این که اولین معاملات قراردادهای آتی در دنیا به صورت استاندارد در بورس های کالایی ایجاد شده است، در ایران نیز اولین معاملات قرارداد آتی در بورس کالای ایران با راه‌اندازی قرارداد آتی بر روی شمش طلای یک اونسی (که در تاریخ ۱/۴/۱۳۸۷ مورد پذیرش قرار گرفته بود) از تاریخ ۳/۱۲/۱۳۸۷ آغاز شد. سپس با راه‌اندازی قرارداد آتی بر روی سکه طلای بهار آزادی و آغاز معاملات آن در تاریخ ۵/۹/۱۳۸۷ این بازار ادامه یافت. هم اکنون قرارداد آتی در ایران در بازار آتی کالا بر روی زعفران، زیره سبز و پسته معاملات خود را انجام می‌دهد.

مشخصات قراردادهای آتی چیست؟

۱- نوع دارایی پایه و استاندارد کالا

۲- اندازه قرارداد آتی

۳- ماه قرارداد

۴- وجه تضمین اولیه

۵- حد نوسان قیمت روزانه

۶- حداکثر حجم هر سفارش

۷- سقف مجاز موقعیت‌های باز

۸- دوره و ساعات معاملاتی و تاریخ سررسید

۹- تحویل و مهلت گواهی آمادگی تحویل

۱۰- کارمزد ها و جرایم

مفهوم اهرم در معاملات آتی

یکی از ویژگی‌های معاملات آتی، اهرمی بودن آن است. با این ویژگی، سود یا زیان معاملات در دوره زمانی مشخص، با توجه به آورده سرمایه گذار بسیار بالا می‌شود. برای مثال با اهرم مالی بازار آتی، افراد می‌توانند با مبلغ سرمایه برای ۱۰ کیلوگرم زیره سبز، بر روی ۱۰۰ کیلوگرم زیره سرمایه گذاری کنند و سود ۱۰ برابری کسب کنند یا ۱۰ برابر زیان ببینند.

حداقل وجه تضمین اولیه و دریافت اخطاریه

برای اتخاذ موقعیت خرید یا فروش در بازار آتی، معامله گر باید به نسبت نوع و میزان قرارداد، وجه تضمین را به حساب عملیاتی واریز کند. در صورت کاهش وجه تضمین اولیه از میزان حداقل وجه تضمین یا تغییر قیمت آن، مشتری باید نسبت به افزایش وجه تضمین اقدام کند.

شرایط دریافت کد معاملاتی آتی و فرآیند انجام معاملات آتی

برای فعالیت در بازار آتی، لازم است افراد شرایط اولیه‌ای را دارا باشند و سپس اقدام به دریافت کد آتی نمایند. فرآیند اخذ کد معاملاتی قراردادهای آتی به شرح زیر است:

• مراجعه به دفاتر و شعب کارگزاری‌های مجاز
• ارائه مدارک هویتی
• تکمیل و امضای فرم های درخواست کد، اقرارنامه و بیانیه ریسک معاملات قراردادهای آتی و معرفی اطلاعات حساب بانکی
• تایید مدارک مذکور توسط کارگزار و ارائه آن به بورس کالا
• بررسی مدارک مذکور توسط بورس کالا و صدور کد معاملاتی

پس از دریافت کد، مشتری می‌تواند با نام کاربری و رمز عبور صادر شده توسط کارگزاری به سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی دسترسی داشته باشد و معاملات خود را انجام دهد. معالمه گر ابتدا باید وجه تضمین اولیه را به حساب عملیاتی واریز کند. سپس سفارش خرید یا فروش را ارائه داده و موقعیت خرید یا فروش در بازار معاملات آتی را اتخاذ کند.

کلام آخر

قراردادهای آتی یکی از انواع ابزارهای مشتقه هستند که بر روی دارایی پایه با ضوابط و استاندارهای مشخصی معامله می‌شوند. قراردادهای آتی با هدف پوشش ریسک‌های سرمایه گذاری و امکان ایجاد سود برای افرادی که تمایل به فعالیت در این بازار دارند، ایجاد شده‌اند. استفاده از ابزارهای مختلف مالی نیاز به کسب اطلاعات و آموزش‌های لازم و ضروری دارد. بازار آتی نیز همانند سایر بازارها با ریسک های سرمایه گذاری مختلفی روبرو است که با توجه به وجود اهرم مالی، ریسک سرمایه گذاری آن بیشتر هم می‌شود. لذا قبل از ورود و فعالیت در این بازار باید با سازوکار آن به خوبی آشنا شد. در این مقاله به تعریف و سازوکار بازار آتی و نحوه دریافت کد و معاملات آن پرداخته شده است.

[views id=”11194″]