همان طور که در مقالات قبل آگاه اینوست مطالعه کردید، یکی از بازارهای مهم در بورس ایران، بازار بورس کالا است. بازار بورس کالا، بازاری یکپارچه و منظم برای انجام معاملات کالاها و محصولات است که موانع و مشکلات بازارهای سنتی کالا را برطرف کرده است. یکی از بخش های بازار بورس کالای ایران، بازار فیزیکی است که در آن خرید و فروش کالاها در قالب قراردادهای مشخص و استاندارد انجام میپذیرد. در ادامه به توضیح سازوکار بازار فیزیکی بورس کالا میپردازیم.
فهرست مطالب
بازار فیزیکی بورس کالا
در مطلب «بازار بورس کالا چیست؟» به طور کامل بورس کالا را تعریف و سازوکار آن را بیان کردیم. بورس کالا، فضایی برای داد و ستد کالا یا اوراق مرتبط با کالاها است. در این بورس، بازارهای مختلفی معرفی شده است که هرکدام از این بازارها براساس نیازمندی های متعددی ایجاد شده اند. یکی از بازارهای کاربردی بورس کالا، بازار فیزیکی است. در بازار فیزیکی همانند بازارهای سنتی، تحویل کالا صورت میگیرد اما تفاوت بزرگ بین آن ها این است که تحویل کالا براساس قوانین مشخص، سازوکاری مخصوص و قراردادهای استاندارد انجام میگیرد. در بازار فیزیکی تولیدکنندگان مواد خام مانند پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … را عرضه میکنند. مصرف کنندگان مواد اولیه نیز که به این نوع از محصولات نیاز دارند، اقدام به خرید میکنند.
تولیدگنندگان میتوانند به جای عرضه محصولات خود در بازارهای سنتی و پذیرش ریسک های بسیار از جمله انبارداری و نگهداری کالا، نوسان قیمت کالا، پیدا کردن خریدار و … محصولات خود را در بازار بورس عرضه کنند و خریداران نیز میتوانند از طریق کارگزاران بورس، اقدام به ارسال سفارش و خرید محصولات مورد نیاز خود کنند. عرضه و تقاضای کالا در بورس کالای ایران مزایای بسیاری دارد. از جمله این که مطابق قانون، خرید و فروش کالا در بورس از اجرای تشریفات و مقررات مناقصه و مزایده معاف است. همچنین فروش کالا از طریق بورس کالای ایران، طبق قانون از ۱۰ درصد معافیت مالیات بر درآمد برخوردار است و کالاهای معامله شده در بورس، طبق قانون از شمول قیمتگذاری دولتی معاف هستند. جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره بازار بورس کالا میتوانید به بخش بازار فیزیکی در سایت بورس کالای ایران به آدرس https://www.ime.co.ir/ مراجعه کنید.
کالاهای عرضه شده در بازار فیزیکی
در بازار فیزیکی بورس کالا انواع مختلفی از محصولات عرضه میشود که خلاصهای از آن ها را در جدول زیر میتوانید مشاهده کنید:
| ردیف | نام گروه | محصولات |
| ۱ | محصولات صنعتی و معدنی | فولاد، مس، آلومینیوم، سنگ آهن، روی، کنسانتره فلزات گران‌بها، کنسانتره مولیبدن، آهن اسفنجی و … |
| ۲ | محصولات کشاورزی | جو، ذرت، گندم، شکر، روغن خام، کنجاله‌ها (سویا، کلزا، آفتابگردان و … )، مرغ منجمد، زعفران، برنج، پسته، عدس، تخم مرغ، جوجه و … |
| ۳ | محصولات پتروشیمی | شیمیایی: سود کاستیک، استایرن، اوره، بنزن،در‌اتیل‌هگزانول، ارتوزایلن، منواتیل‌گلایکول، اسید استیک و … |
| پلیمری: پلی‌پروپیلن، پلی‌اتیلن سنگین،پلی‌ونیل کلراید، پلی‌اتیلن ترفتالات، پلی‌اتیلن سبک، پلی‌استراین و … | ||
| ۴ | فرآورده های نفتی | روغن، قیر، وکیوم باتوم، گوگرد، لوب‌کات، سلاپس‌واکس، عایق رطوبتی |
انواع روش معاملات در بازار فیزیکی
برای معامله در بازار فیزیکی بورس کالا روش های مختلفی وجود دارد که با توجه به نیازمندی های موجود در بازار، یکی از روش ها برای معامله انتخاب میشود. انواع روش معامله در بازار فیزیکی بورس کالا عبارت است از:
۱- روش نقدی:
پرداخت مبلغ کالا به فروشنده و تحویل کالا به خریدار پس از آن
۲- روش نسیه:
پرداخت مبلغ کالا به فروشنده در زمان سررسید در آینده و تحویل کالا به خریدار در زمان معامله
۳- روش سلف:
پرداخت مبلغ کالا به فروشنده در زمان معامله و تحویل کالا به خریدار در زمان سررسید در آینده
۴- روش کشف پریمیوم:
تحویل کالا به خریدار در آینده در یک یا چند سررسید و تعیین قیمت معامله به صورت شناور براساس معادله تعیین شده
چگونگی معامله در بازار فیزیکی بورس کالا
فروشنده کالا برای اینکه محصول خود را در بازار فیزیکی بورس کالا عرضه کند، باید مراحل زیر را طی کند:
نحوه ورود به بازار فیزیکی بورس کالا
تولیدکنندگان محصولات میتوانند کالاهای خود را در بازار بورس کالا عرضه کنند. برای پذیرش کالاها در بازار فیزیکی، عرضه کنندگان باید مدارک مورد نیاز بورس را تکمیل کنند. هیئت پذیرش بورس با بررسی مدارک، طی مدت ۳۰ روز، نظر کتبی خود را با ذکر دلایل مبنی بر تایید یا رد پذیرش کالا، از طریق بورس به متقاضی اعلام میکنند.
همچنین متقاضیان کالا نیز میتوانند با توجه به شرایطی که عرضه کنندگان مشخص کردند، از طریق کارگزاران خود اقدام به ثبت سفارش کرده و در صورت تایید قیمت، کالای مورد نظر خود را خریداری کنند.
انواع روش تسویه معاملات در بازار فیزیکی
خریدار برای تسویه مبلغ کالا و انجام قرارداد میتواند دو روش نقدی یا اعتباری را انتخاب کند.
۱- تسویه نقدی:
در روش نقدی، خریدار مبلغ قرارداد یا ارزش کل معامله را از طریق حساب های اتاق پایاپای به فروشنده پرداخت میکند.
۲- تسویه اعتباری:
در تسویه اعتباری، فروشنده تعهد خریدار برای دریافت مبلغ معامله را میپذیرد و اتاق پایاپای، تعهدی در مقابل فروشنده ندارد. به عبارت دیگر این نوع تسویه، خارج از بورس است و براساس توافق طرفین معامله است.
فرآیند حراج در بازار معاملات کالای فیزیکی
| دوره زمانی | ویژگی های دوره زمانی | مدت زمان | |
| پیش گشایش (دوره زمانی سبز) | امکان ثبت سفارش خرید و فروش اعلام حجم و نرخ عرضه کالا از سوی کارگزار فروشنده ثبت حجم و نرخ تقاضا از سوی کارگزاران خریداران | قیمت تقاضا نمی تواند بیش از قیمت فروشنده باشد. کارگزار خریدار می تواند حجم را کاهش دهد یا قیمت قیمت را تا سقف فروشنده، افزایش دهد. | ۳ الی ۱۵ دقیقه |
| حراج (دوره زمانی زرد) | عدم امکان ورود یا حذف سفارش امکان افزایش حجم عرضه توسط کارگزار فروشنده در ۲۰ ثانیه اول | امکان افزایش نرخ از سوی خریدار تا حداکثر قیمت پیشنهادی فروشنده امکان کاهش نرخ از سوی فروشنده که نمی تواند کمتر از بالاترین قیمت پیشنهادی خریداران باشد. امکان کاهش حجم تقاضا تا پایان دوره | ۶۰ ثانیه |
| رقابت (دوره زمانی قرمز) | در صورتی که در حراج، حجم تقاضا از عرضه بیشتر شود، این دوره شروع می شود. امکان وارد کردن قیمت های بالاتر از قیمت فروشنده از سوی کارگزاران خریداران و اولویت با قیمت های بالاتر است. | وارد شدن سفارش هایی که در زمان زرد، قیمت فروشنده را پذیرفتند. در صورت وجود سقف قیمت، حداکثر قیمتی که کارگزار خریداران می توانند وارد کنند، برابر با آن است. | ۶۰ ثانیه |
| نظارت (دوره زمانی آبی) | تایید صحت معامله و قطعی شدن معاملات توسط ناظر | در صورت بروز مشکل، معامله در حالت تصمیم گیری قرار می گیرد. | نامحدود |
خرید از کالای مازاد (مچینگ)
گاهی، حجم تقاضا برای کالایی بیش از حجم عرضه شده در زمان عرضه کالا در بازار فیزیکی است. به عبارت دیگر میزان خرید کالا از میزان فروش آن کمتر است و همه کالا در زمان عرضه به فروش نمی رسد. در این حالت، کالا وارد سیستم مازاد عرضه شده و کارگزاران خریداران میتوانند پس از تالار معاملات در دفاتر خود و از طریق سیستم، کالای مازاد را با همان نرخ کشف شده بر روی تابلوی معاملات، خریداری کنند. با این حال، بعد از زمان معاملات آن روز و تا قبل از شروع معاملات در روز کاری بعد، کارگزار فروشنده میتواند مازاد عرضه را حذف کند.
زمان انجام معاملات کالای فیزیکی
در بازار فیزیکی بورس کالا، تالار یا رینگ های مختلفی برای عرضه محصولات وجود دارد که زمان انجام معاملات در این تالارها با هم متفاوت است. در جدول زیر میتوانید زمان معاملات تالارها را مشاهده کنید:
| تالار | آخرین ساعت ثبت سفارش | شروع معاملات تالار | روزهای معاملاتی |
| پتروشیمی | ۱۲:۳۰ | ۱۳:۳۰ | دوشنبه، سه شنبه، چهارشنبه |
| فرعی | ۱۲:۰۰ | ۱۲:۳۰ | شنبه تا چهارشنبه |
| صنعتی | ۱۰:۳۰ | ۱۱:۰۰ | شنبه تا چهارشنبه (ورق روزهای دوشنبه، مقاطع فولادی: روزهای شنبه و سه‌شنبه، شمش فولادی: روزهای یکشنبه و چهارشنبه) |
| صادراتی | ۱۱:۰۰ | ۱۱:۳۰ | شنبه تا چهارشنبه |
| کشاورزی | ۱۰:۰۰ | شنبه تا چهارشنبه | |
| فرآورده های نفتی | ۱۱:۳۰ | ۱۲:۰۰ | شنبه تا چهارشنبه |
| طلا | ۱۲:۰۰ | ۱۲:۳۰ | شنبه تا چهارشنبه |
کلام آخر
در پاسخ به نیازهای اقتصاد، ابزارهای مختلفی تاکنون به بازارهای مالی معرفی شده است. یکی از این ابزارها، بازار فیزیکی بورس کالا است که سبب شفاف سازی فرایند معاملات کالاها و محصولات شده است. قوانین و استانداردهای وضع شده سبب میشود انجام معاملات بهینه و بهتر صورت گیرد. در بازار فیزیکی بورس کالا تاکنون انواع کالاها در قالب قراردادهای مختلفی عرضه شده است و عرضه کنندگان و متقاضیان میتوانند براساس نیاز خود به انجام معامله در این بازار براساس قوانین موجود و نظارت نهادهای نظارتی بپردازند.
[views id=”11605″]
نظری ثبت نشده است