بازار بورس کالا چیست؟

همان طور که در مطلب «انواع بازار بورس در ایران» گفتیم، یکی از بازارهای اساسی فعال در بازار سرمایه ایران، بازار بورس کالایی است. در بازار بورس کالا، معاملات کالاهای پایه در بخش‌های مختلف کشاورزی، پتروشیمی، صنعتی و … انجام می‌پذیرد. این بازار، ساختاری کلی و منسجم برای داد و ستد کالاهای پایه ایجاد کرده است تا دشواری‌ها و پیچیدگی‌‌های بازار کالا را رفع کند. نوسانات بالای قیمتی و آشفتگی در معاملات، وجود ریسک‌های زیاد، نبود سیستم یکپارچه و شفاف در عرضه و تقاضای کالاها، از علل به وجود آمدن بورس کالا در ایران است. در این مقاله به تعریف کلی بورس کالا و ویژگی های این بازار میپردازیم.

بازار بورس کالا

بازار بورس کالا، بازاری متشکل و ساختاریافته است تا با ایجاد بستری قانونی و منظم، معاملات کالاهای پایه را تسهیل بخشد و موانع و محدودیت‌های بازار سنتی کالا را از بین ببرد. بازار کالا یکی از ۴ بورس اصلی بازار سرمایه ایران و مهم‌ترین نهاد موجود برای معاملات کالایی است. به عبارت ساده‌تر، بازار بورس کالا فضایی است که مجموعه‌ای از خریداران و فروشندگان که نیازهای عرضه و تقاضا کالاهای خاصی را دارند، در این بازار فعالیت می‌کنند.

بازار بورس کالای ایران توسط شرکت بورس کالا مدیریت می‌شود. شرکت بورس کالای ایران مرجعی برای کشف قیمت است که خدمات متنوعی مبتنی بر کالا و اوراق بهادار کالایی را در راستای پاسخ به نیازهای صاحبان صنایع، تجاری و فعالان بازار سرمایه از طریق بستری شفاف، رقابتی و منصفانه ارائه می‌دهد و با استفاده از منابع مختلف خود، به دنبال شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های داخلی و خارجی است. به عبارت دیگر این شرکت، مرجعی پایدار برای کشف قیمت و معاملات مبتنی بر کالا و اوراق بهادار کالایی است که با وضع قوانین ضروری و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم، انجام معاملات کالایی را امکان‌پذیر می‌سازد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص بورس کالا می‌توانید به سایت رسمی شرکت بورس کالای ایران به آدرس https://www.ime.co.ir مراجعه نمایید.

تاریخچه بازار بورس کالای ایران

به علت وجود نیازمندی‌هایی در بازار سنتی کالا، طی چندین سال، اقدامات لازم برای راه‌اندازی بورس کالا انجام پذیرفت. با توجه قوانین موجود و برنامه‌های توسعه کشور، شورای عالی بورس مسئول تشکیل و گسترش بورس کالایی در ایران شد و در سال ۱۳۸۲، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران، به عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد. همچنین در سال ۱۳۸۳، سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی، دومین بورس کالایی کشور شروع به کار کرد. طی سال‌های بعد از فعالیت این دو بورس، سازمان‌های کارگزاران بورس فلزات تهران و کارگزاران بورس کالای کشاورزی، منحل گردید و شرکت بورس کالای ایران به عنوان یک شرکت جدید و مستقل از سال ۱۳۸۶ آغاز به فعالیت کرد. در سال‌های پس از آن بازارهای مختلف بورس کالا فعالیت خود را آغاز کردند. برای مثال سال ۱۳۹۳ اولین اوراق سلف موازی استاندارد منتشر شد و در سال ۱۳۹۵ معاملات اختیار معامله راه‌اندازی شد. در سال ۱۳۹۷ معاملات آتی زعفران به بازار بورس معرفی شد و در آخرین اقدام شرکت بورس کالا، بورس املاک و مستغلات در بازار فرعی این بازار راه اندازی شد.

اهمیت بورس کالایی

بورس کالای ایران جهت ساماندهی و ارتقای تجارت کالایی و تخصیص بهینه منابع و سرمایه ها، خدمات متنوعی را در اختیار جامعه قرار می‌دهد. بورس کالای ایران اهداف مشخصی دارد که می تواند در بخش های مختلف اقتصادی، سبب بهبود وضعیت و رونق بازار شود. مزایای بازار بورس کالا عبارت است از:

انواع قراردادهای بورس کالایی

در بازار بورس کالای ایران، قراردادهای مختلفی مورد معامله قرار می‌گیرد که بر اساس شرایط هر قرارداد، نحوه معاملات نیز با هم متفاوت است.

انواع قراردادهای استانداردی که اکنون در بازار بورس کالا معامله می‌شود به شرح زیر است:

۱- قرارداد نقدی:

قراردادی است که مبلغ کالای مورد معامله در زمان تحویل کالا و معامله پرداخت می‌شود.

۲- قرارداد سلف:

قراردادی است که مبلغ تعیین‌شده کالا، در زمان معامله پرداخت و تحویل کالا در زمانی مشخص در آینده انجام می‌شود. قرارداد سلف را می‌توان پیش فروش کالا نیز در نظر گرفت.

۳- قرارداد نسیه:

قراردادی است که مبلغ تعیین‌شده کالا در زمانی مشخص در آینده پرداخت می‌شود، اما کالا در هنگام معامله تحویل داده می شود.

۴- قرارداد آتی:

قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می‌شود در زمان سررسید، مقدار مشخصی از کالا را با قیمت تعیین شده به خریدار به فروش برساند و در مقابل خریدار متعهد می‌شود مقدار مشخصی از کالا را با قیمت مشخص در زمان تعیین شده آینده خریداری کند.

۵- قرارداد سلف استاندارد:

قراردادی است که بر اساس آن، فروشنده مقدار مشخصی از کالا را طبق قرارداد سلف استاندارد در ازای وجه نقد، در دوره تحویل به خریدار تحویل می‌دهد. خریدار نیز می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را قبل از سررسید به فرد دیگری بفروشد.

۶- قرارداد اختیار معامله:

قراردادی است که در آن، فرد اختیار خرید یا فروش کالایی را خریداری کرده و یا به فروش می‌رساند.

۷- صندوق های کالایی:

این صندوق ها، سبدی از کالاهای مختلف و پایه‌ای هستند که قابل معامله در بورس اوراق بهادار تهران بوده و افراد می‌توانند به جای خرید کالا و نگهداری آن، واحدهای صندوق کالایی را خریداری کنند.

۸- گواهی سپرده کالایی:

این گواهی، اوراق بهاداری است که نشان دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای سازمان بورس صادر می‌شود.

ساختار بازار بورس کالای ایران

بازار بورس کالایی همانند سایر بازارهای مالی، ساختاری برای ایجاد بازارهای مختلف و انجام معاملات است. به طور کلی بازار بورس کالا چهار بازار دارد که ابزارهای مالی مختلفی در این بازارها معامله می‌شوند.

در جدول زیر می‌توانید محصولات مورد معامله در بازارهای مختلف بورس کالا و ابزارهای موجود در این بازارها را مشاهده کنید.

هدف اصلی بازار فرعی و بازار فیزیکی مبادله کالا است. بازار مشتقه به دنبال مدیریت ریسک قیمت است و هدف اصلی بازار مالی، تامین منابع مالی است.

نحوه فعالیت در بازار بورس کالا

افراد با توجه به هدفی که دارند و پس از آشنایی کامل با سازوکار بورس کالا می‌توانند در این بازار، فعالیت کنند. برای انجام معاملات در بورس کالا، افراد ابتدا باید به کارگزاری های معتبر سازمان بورس مراجعه کرده و کد بورس کالا دریافت کنند. سپس از طریق کارگزاری خود نسبت به تکمیل فرم درخواست خرید و ارسال اطلاعات اقدام کنند و بر اساس نوع قرارداد خود سایر مراحل را طی کنند.

کلام آخر

باتوجه به مطالبی که گفتیم بازار بورس کالا، بازاری نوین است که در پاسخ به نیازهای اقتصاد و بازار سنتی کالا و به منظور افزایش شفافیت و امنیت و کاهش ریسک‌های ناشی از نوسان قیمت راه‌اندازی شده است. بازار بورس کالایی بسیاری از فرآیندهای اقتصادی را بهبود و توسعه داده است. هم اکنون در این بازار، انواع کالاهای پایه در بازارهای فیزیکی، فرعی و مشتقه و توسط کارگزاران مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرند