مقایسه صندوق درآمد ثابت و بانک (راهنمای کامل)

سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز همواره به دنبال یک موقعیت سرمایه‌گذاری در اولویت اول با پایین‌ترین حد ریسک و در اولویت بعدی با بیشترین بازدهی ممکن هستند. سالیان متمادی بود که در ایران اکثر سرمایه‌گذاران بانک را به عنوان اولین گزینه برای سرمایه‌‌گذاری می‌دیدند اما اخیراً با پایین آمدن جذابیت بانک و رونق بازار بورس، استقبال از صندوق‌های سرمایه‌گذاری به صورت چشمگیری افزایش یافته است. در میان صندوق های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های درآمد ثابت به دلیل پاسخگویی کامل به نیاز سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز رقیب جدی بانک‌ها برای جذب سرمایه‌های مردم است. در این مقاله قصد داریم در ابعاد مختلف صندوق سرمایه گذاری درآمد ثابت را با بانک مقایسه کنیم.

پیشینه سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت و بانک در ایران

در ایران به عنوان کشوری که اقتصادی بانک محور دارد بانک اصلی‌ترین محل سرمایه‌گذاری و جمع‌آوری نقدینگی مردم است. بانک‌ها عمدتاً در قالب سپرده‌های میان‌مدت یا بلندمدت (ماه یا سال‌شمار) و به صورت معدود کوتاه‌مدت (روزشمار) سرمایه‌های مردم را جذب می‌کنند.
سود پرداختی که بانک می‌تواند به سپرده‌های مردم بپردازد تحت عنوان نرخ بهره سالانه توسط دولت تعیین می‌شود اما به طور کلی در سال‌های اخیر بسته به کوتاه، میان یا بلندمدت بودن سپرده و خصوصی یا دولتی بودن بانک بین ۱۰ الی ۲۰ درصد بازدهی سالیانه بوده است. اخیراً و به دلایل مختلف از جمله تورم بالا و عدم جذابیت سودهای بانکی، عدم شفافیت، بی‌اعتباری و عدم انجام تعهدات برخی بانک‌ها و مؤسسات خصوصی و … سرمایه‌گذاران به فکر جایگزین بهتری افتاده‌اند.
بازار بورس که یکی از اصلی‌ترین مقصدهای سرمایه مردم بوده به واسطه‌ خدمات متنوعی که دارد و پاسخگویی به نیاز همه سرمایه‌گذاران از جمله سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز، رونق چشم‌گیری به خود گرفته و جایگزین مطمئنی برای بانک‌ها است. با رونق گرفتن بازار بورس خدمات و ابزارهای آن نیز گسترده‌تر شده است. به طوری که بر خلاف ذهنیت سنتی، در بورس نیز برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز هم امکان سرمایه‌گذاری مطمئن وجود دارد. این امکان به وسیله‌ صندوق درآمد ثابت به عنوان نهادی مالی که امکان سرمایه‌گذاری کم ‌خطر و غیرمستقیم در بورس را ایجاد کرده به واقعیت تبدیل شده است.

سود‌دهی صندوق درآمد ثابت و بانک

هر وقت از سوددهی صحبت می‌شود دو مسئله مهم میزان سود و نحوه سوددهی مطرح می‌شود.

• میزان سود: اگر چه میزان سودی که صندوق درآمد ثابت و بانک به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند نزدیک به‌هم است اما عمدتاً میزان سود صندوق درآمد ثابت چند درصد بیشتر است که در آن مقیاس سود، رقم قابل توجهی است. به طوری که در یکسال اخیر بازدهی سالیانه صندوق‌‌های درآمد ثابت بین ۱۸ الی ۲۶ درصد متغیر بوده است درحالی‌که بازدهی بانک‌ها بین مقداری مشخص و معین بین ۱۰ الی ۱۷ درصد برای بانک‌های دولتی و تا ۲۲ درصد برای برخی بانک‌های خصوصی بوده است.
  نکته‌ مهمی که باید در نظر داشت این است که سودهای بین ۱۷ الی ۲۲ درصد برای سپرده‌های بلند مدت و یکساله بانک بوده که اگر قبل از سررسید به هر دلیلی مبلغی برداشت شوند هیچ سودی به آن تعلق نمی‌گیرد. این در حالی است که محاسبات صندوق‌های درآمد ثابت روزشمار است و بدون نگرانی می‌توان از آن برداشت کرد.
  اساساً نرخ سود سپرده بانکی سالانه با تصویب نرخ بهره توسط دولت تعیین می‌شود و با توجه به تمایل دولت‌ها به خروج پول از سپرده‌های بانکی و به کارگرفتن آن در کسب‌ و کارها هر سال امکان کاهش آن وجود دارد اما بازدهی صندوق‌های درآمد ثابت در واقع به بازدهی اوراق درآمد ثابت که بخش عمده ترکیب دارایی آن‌ها را تشکیل می‌دهند بستگی دارد. با توجه به تورم روزافزون کشور و نیاز دولت به تأمین منابع مالی، احتمال افزایش آن دور از ذهن نیست.
  از دیگر دلایل بالاتر بودن بازدهی صندوق‌های درآمد ثابت این است که این صندوق‌ها اجازه دارند تا ۱۰ درصد ترکیب دارایی خود را از سهام بازار تشکیل دهند و همچنین اوراق درآمد ثابت با بازدهی و سررسیدهای مختلف را معامله کنند که مدیران صندوق با بهره‌گیری حرفه‌ای از این امکان سود بیشتری خلق می‌کنند.
  
• نحوه سوددهی: سوددهی هر دو به صورت پرداخت سود نقدی در بازه‌های زمانی مختلف است. با توجه به این که صندوق‌های درآمد ثابت روزشمار و متغیر هستند؛ در بازه‌های زمانی پرداخت سود محدودیتی ندارند. به ‌طوری که اکثراً ماهیانه و معمولا هر ۳ ماه یک‌بار سود نقدی را به سرمایه‌گذاران می‌پردازند. اگر چه واحدهای برخی از صندوق‌های درآمد ثابت خصوصاً صندوق‌های درآمد ثابت قابل معامله جدا از تقسیم سود نقدی افزایش قیمت خواهند داشت، ممکن است خیلی معدود صندوق درآمد ثابتی باشند که در اثر عدم تقسیم سود نقدی دوره‌ای تمام بازدهی صندوق در تغییرات قیمت هر واحد صندوق نشان داده شود. در خصوص بانک‌ها نیز، سود سپرده‌ها در بازه‌های زمانی ماهانه به‌ صورت مشخص و توافق شده پرداخت می‌شود.

مقایسه صندوق های سرمایه گذاری با درآمد ثابت

صندوق‌ها بر اساس نوع دارایی، به سه دسته صندوق در سهام، صندوق درآمد ثابت و صندوق مختلط تقسیم بندی می‌شوند و بر اساس روش معامله واحدها به دو دسته مبتنی بر صدور ابطال و قابل معامله در بورس تقسیم بندی می‌شوند. در نتیجه ما دو نوع صندوق درآمد ثابت داریم که در زیر به مقایسه و نحوه سرمایه‌گذاری در آن‌ها اشاره می‌کنیم.

صندوق درآمد ثابت مبتنی بر صدور و ابطال

همان طور که از نام این صندوق مشخص است نحوه خرید و فروش و معامله در این صندوق‌ها بر مبنای صدور و ابطال واحدها است. برای خرید این صندوق باید ابتدا در سامانه سجام ثبت‌نام کرد و سپس با همراه داشتن شناسنامه و کارت ملی و مبلغ مدنظر برای سرمایه‌گذاری (به صورت نقد و کارت اعتباری و یا فیش واریزی به حساب بانکی صندوق) به یکی از شعب شرکت سرمایه‌گذاری یا کارگزاری که مدیر صندوق است مراجعه شود. در مرحله بعد برای اضافه کردن مبلغ سرمایه‌گذاری نیاز به مراجعه حضوری نیست و از طریق پنل اختصاصی سرمایه‌گذاری به صورت اینترنتی امکان‌پذیر است.

صندوق درآمد ثابت قابل معامله در بازار یا ETF

در زمان بازار و به صورت آنلاین، همانند سهام‌های دیگر می‌توانید واحدهای صندوق ETF را خرید و فروش کنید. برای سرمایه‌گذاری در این نوع از صندوق‌های درآمد ثابت فقط کافی است کد بورسی داشته باشید و مانند سهام شرکت‌های بورس و فرابورس واحد‌های این صندوق‌ها را خرید و فروش کنید. اگر هم کد بورسی ندارید برای دریافت کد بورسی لازم است ابتدا در سامانه اکسپرس کارگزاری آگاه ثبت‌ نام کنید و سپس به یکی از مراکز احراز هویت کارگزاری آگاه مراجعه کنید. یکی از صندوق‌های درآمد ثابت قابل معامله‌ای که اخیرا شروع به کار کرده است صندوق یاقوت کارگزاری آگاه است که امکان سرمایه‌گذاری آسان همراه با شفافیت بالا و مدیریت حرفه‌ای را برای یک سرمایه‌گذاری کم‌خطر فراهم می‌کند.
گفتنی است که ساز و کار سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت و بانک نسبتاً ساده است. به طوری ‌که برای سرمایه‌گذاری در بانک باید با همراه داشتن شناسنامه و کارت ملی و کپی آن‌ها به بانک مراجعه کنید و برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت بسته به این که مبتنی بر صدور و ابطال یا قابل معامله باشند به روشی که ذکر شد اقدام کنید.

مزایای صندوق‌های درآمد ثابت نسبت به بانک

شاید سال‌های قبل ذهنیتی نه ‌چندان درست مبنی بر تضمینی بودن بانک‌ها و ترس از بورس به عنوان محلی خطرناک برای سرمایه‌گذاری وجود داشت. ابتدا باید در نظر داشته باشیم که این نوع سرمایه‌گذاری یعنی سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت یا بانک هر دو دارای ریسکی تقریباً یکسان و اندک دارند. بنابراین به طور کلی نیاز به نگرانی در خصوص آن‌ها نیست اما واقعیت این است که صندوق‌های درآمد ثابت به دلایلی که در ادامه اشاره می‌شوند مناسب‌تر هستند.

شفافیت و گزارش دهی صندوق‌ها

به واسطه عدم شفافیت نظام بانکی و اجتناب از گزارش‌دهی به سرمایه‌گذاران به طور قطعی نمی‌‌توان در مورد این‌ که سپرده‌های بانکی که در واقع همان سرمایه‌ سرمایه‌گذاران هستند دقیقاً در کجا سرمایه‌گذاری می‌شوند و البته هرکدام از بانک‌ها ممکن است استراتژی متفاوتی داشته باشند اما به طور کلی بخشی از این سپرده‌ها در قالب تسهیلات و وام‌ به متقاضیان حقیقی و حقوقی پرداخت می‌شود و مابقی به گفته خود بانک‌ها به پروژه‌های عمرانی و تولیدی مانند پروژه‌های پتروشیمی و پالایشگاهی، سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی، اوراق درآمد ثابت و… اختصاص داده می‌شود. البته از وزن هر کدام در سبد دارایی و سوددهی سپرده‌های سرمایه‌گذاری‌شده اطلاعات‌ دقیقی در دست نیست.
صندوق درآمد ثابت بر خلاف بانک ملزم به گزارش‌دهی مداوم به سرمایه‌گذاران خود است به طوری که پس از خرید واحدهای صندوق درآمد ثابت مبتنی بر صدور و ابطال، دسترسی پنل اختصاصی سرمایه‌گذار در اختیار او قرار می‌گیرد تا از آن طریق اطلاعاتی نظیر سود و زیان محقق شده، ترکیب دارایی‌ها و پورتفوی صندوق با جزییات کامل و تغییرات آن را دریافت کند.
همچنین هر صندوق سایتی دارد که از آن طریق می‌توان قیمت آماری، صدور و ابطال هر صندوق، ارزش دارایی صندوق، بازدهی‌های روزانه، ماهانه و دوره‌ای صندوق از ابتدای تأسیس تا الآن به صورت روزانه در آن قرار داده می‌شود. در سایت صندوق اطلاعاتی نظیر سود و زیان محقق شده را برای صندوق درآمد ثابت قابل معامله (ETF) هم قابل مشاهده است.
گفتنی است که شفافیت و گزارش‌دهی مداوم صندوق به سرمایه‌گذاران علاوه بر سازمان بورس و ارکان نظارتی مهم‌ترین عامل بازدارنده هرگونه تخلفی است. جالب است بدانید در سپرده‌های بانکی اکثر بانک‌ها در حقیقت فقط سپرده‌های کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان ضمانت نقدشوندگی دارند.

مدیریت حرفه‌ای

این صندوق‌ها به‌ عنوان ابزاری برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم توسط افرادی متخصص و خبره مدیریت می‌شوند که به صورت حرفه‌ای ریسک آن را مدیریت می‌کنند و به دنبال کسب حداکثر سود ممکن هستند.

تحت نظارت سازمان بورس

مانند سایر صندوق‌های بورسی تحت نظارت شدید سازمان بورس هستند به طوری که کمتر از ۵ درصد دارایی خود را می‌توانند به صورت وجه نقد نگه‌داری کنند.

ترکیب دارایی مشخص و مطمئن

صندوق درآمد ثابت بخش زیادی از دارایی خود را به اوراق درآمد ثابت که عمدتاً از جانب ارگان‌های دولتی منتشر می‌شوند اختصاص می‌دهد. بنابراین بزرگ‌ترین ریسکی که صندوق دارد ریسک ورشکستگی دولت و عدم نقد کردن اوراق خود در سررسید مشخص است که در این صورت عملاً بانک‌ها هم ورشکسته (Bank bankruptcy) خواهند شد.

رکن ضمانتی صندوق

وجود رکن ضامن در صندوق‌های درآمد ثابت مبتنی بر ابطال و رکن بازارگردان در صندوق درآمد ثابت قابل معامله، نگرانی سرمایه‌گذار از بابت نقد کردن واحدهای صندوق برطرف می‌کند.

جمع بندی

همان‌ طور که اشاره شد بسته به شرایط مختلف در برخی موارد سرمایه‌گذاران به دنبال یک موقعیت کم ریسک برای سرمایه‌گذاری هستند. صندوق درآمد ثابت و بانک به عنوان اصلی‌ترین گزینه‌ها برای این امر هستند. بانک سود ثابت و از پیش تعیین شده‌ای را که متأثر از نرخ بهره مصوب دولت است در بازه‌های زمانی اکثرا میان‌مدت یا بلندمدت با اعمال محدودیت‌هایی در برداشت وجه از سپرده‌ها به سرمایه‌گذاران به صورت نقدی پرداخت می‌کند که اتفاقاً ساز و کار شفافی هم ندارند اما در ایران به واسطه پشتوانه دولت و بانک مرکزی همواره جایی امن برای سرمایه‌گذاری بوده‌اند.
در مقایسه صندوق درآمد ثابت و بانک باید گفت که صندوق‌‌های درآمد ثابت که توسط شرکت‌های مدیریت دارایی و کارگزاری‌ها مدیریت می‌شوند سود متغیری که نزدیک و معمولاً مقداری بیشتر از بانک است را که به صورت روزشمار محاسبه و در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت‌تر از بانک تقسیم می‌کنند. سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت به واسطه مکانیزم به دور از محدودیت، شفاف و ساختارمندتری که دارد ضمن نظارت مداوم سازمان بورس و ارکان نظارتی، امکان یک سرمایه‌گذاری بی‌دغدغه، امن و پرسودتری را فراهم آورده است.