سهام خزانه و بازخرید سهام چیست؟

قوانین و ابزارهای مختلفی در بازارسرمایه وجود دارد تا بتواند تعادل را در بازار ایجاد کند و در زمان‌های بحران، شرایط موجود را کنترل کند. یکی از ابزارهای ایجاد تعادل و کنترل شرایط، سهام خزانه است. شرکت‌ها می‌توانند در مواقعی، سهام منتشرشده خود را از بازار خریداری کنند. این ابزار، سالیان زیادی است که در جهان و بازارهای کشورهای مختلف استفاده می‌شود. در ایران، قوانین مربوط به بازخرید سهام وجود دارد، اما تاکنون اقدام خاصی برای آن صورت نگرفته است. با توجه با اعلام سازمان بورس در راستای استفاده از سهام خزانه، در این مقاله به تعریف سهام خزانه و بازخرید سهام می‌پردازیم.

سهام خزانه چیست؟

به خریدن مجدد سهام منتشره شرکتی توسط خود شرکت، بازخرید سهام گفته می‌شود و به سهام بازخرید شده، سهام خزانه (treasury stock) می‌گویند. سهام خزانه می‌تواند سهام عادی یا ممتاز شرکت باشد. اصطلاح خزانه برای سهام بازخرید شده بدین علت است که در گذشته این سهام را در خزانه شرکت نگهداری می‌کردند. همچنین لغت خزانه به معنی مکانی برای نگهداری ذخایر ثروت، تعریف می‌شود. بدین ترتیب، سهام خزانه، سهامی است که بازخرید شده و به شرکت باز می‌گردد.

با این حال در قوانین حسابداری، سهام خزانه به عنوان دارایی نیست؛ بلکه سهامی است که حقوق صاحبان و سرمایه شرکت را کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر، مقدار سهام خریداری شده از بازار از میزان سهام موجود کم می‌شود. بنابراین، سود یا زیان حاصل از خرید و فروش سهام خزانه در صورت سود و زیان گزارش نمی‌شود. لازم به ذکر است سهام خزانه، سود دریافت نمی‌کند و در مجامع نیز دارای حق رای نیست. بدین صورت، کارکرد سهام خزانه همانند سهام منتشرشده نیست. بازخرید سهام تنها یک رویداد مالی نیست که ساختار سرمایه شرکت را تغییر دهد، بلکه قسمتی از عملیات تجدید ساختار است که دارایی شرکت را نیز کاهش می‌دهد.

مزایای بازخرید سهام خزانه

از دلایلی که یک شرکت اقدام به بازخرید سهام خود می‌کند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هنگامی که مدیریت شرکت وضعیت بهتری از سهام خود در بازار را انتظار داشته باشد و مشاهده کند که قیمت سهام نسبت به ارزش ذاتی آن در بازار کمتر است، برای نزدیک ساختن قیمت به ارزش واقعی خود، اقدام به بازخرید سهام می‌کند.
• یکی دیگر از دلایلی که شرکت‌ها اقدام به بازخرید سهام خود می‌کنند، این است که بر تعداد سهام بیشتری، کنترل داشته باشند. این عمل به مدیریت شرکت اجازه حفظ موقعیت تجاری و بقای شرکت را می‌دهد.
• برخی از شرکت ها در صورتی که با رشد کم مواجه باشند یا در مرحله بلوغ خود قرار داشته باشند، با بازخرید سهام، وضعیت عملکرد خود را بهبود می‌بخشند.
• بازخرید سهام توسط شرکت می‌تواند نشان دهنده بهبود سودهای آینده و افزایش میزان سودآوری شرکت در بازار باشد. شرکت با بازخرید سهام به سهامداران نشان می‌دهد که در آینده قیمت سهام افزایش خواهد یافت.
• یکی دیگر از مزایای بازخرید سهام برای شرکت‌ها این است که ساختار سرمایه شرکت بهبود می‌یابد.

قوانین بازخرید سهام خزانه در جهان

در بازارهای جهانی از سهام خزانه به روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. در کشور ایالات متحده آمریکا، شرکت ها می‌توانند سهام بازخرید خود را در خزانه نگهداری کرده و یا آن ها را ابطال کنند. سهام خزانه نگهداری شده، دارای حق رای در مجامع نیستند و سود نقدی نیز دریافت نمی‌کنند. امکان فروش مجدد سهام خزانه نیز در بازار سرمایه وجود ندارد. تنها زمانی شرکت می‌تواند سهام خزانه خود را به فروش برساند که براساس اوراق بهادار ایالات متحده در سال ۱۹۳۳ ثبت شده باشد. همچنین شرکت‌ها می‌توانند سهام خزانه را به کارکنان خود اعطا کنند. در کشور انگلستان نیز، شرکت‌ها می‌توانند سهام بازخرید خود را باطل کرده و یا نگهداری کنند و به فروش برسانند. فروش مجدد سهام خزانه تا ۱۰ درصد سهام منتشره شرکت است. به طور کلی در کشورهای اروپایی شرایط سختگیرانه‌ای برای فروش سهام خزانه وجود دارد و تنها در صورتی که این سهام به عنوان دارایی ثبت شود و بدهی برابر با آن شناسایی شود، می توان آن ها را مجددا توزیع کرد. در کشور چین نیز، شرکت‌ها می‌توانند سهام خزانه را با هدف کاهش سرمایه شرکت یا ادغام با شرکت دیگر که دارای سهام شرکت است، بازخرید و ابطال کنند.

تاریخچه و قوانین بازخرید سهام در ایران

بورس تهران از سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را آغاز کرد و قوانین بازار بورس از همان زمان با توجه به شرایط بورس ایران منصوب شد. در آن زمان در قانون، خرید سهام توسط خود شرکت ممنوع شده بود. این موضوع برای این بود که لزوم تجدید نظر برای آن دیده می‌شد. زیرا شرکت دارای اطلاعات نهانی درباره سهام خود است که سبب داشتن مزیت نسبت به سایر سهامداران می‌شود و می‌تواند در حداقل قیمت سهام را بخرد و در اوج قیمت، آن را بفروشد و موجب ضرر سایر سهامداران شود. با گذشت زمان و افزایش فعالیت در بازار بورس از سال ۱۳۹۰، ابزارهای مختلفی در بازار بورس ایران مطرح شد. بدین ترتیب، شورای عالی بورس و اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۹۴، آیین نامه خرید، نگهداری و عرضه سهام خزانه را در جهت قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور تصویب کرد. اما همچنان از این ابزار استفاده نمی‌شد. در سال ۱۳۹۹ با توجه به نوسان بالای قیمت سهام شرکت، سازمان بورس و اوراق بهادار تهران تصمیم به عملیاتی کردن سهام خزانه براساس مقررات کرد.

در این آیین نامه موارد مختلفی ذکر شده است که می‌توان به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرد:

• شرکت های پذیرفته شده در بورس یا فرابورس مجاز هستند تا سقف ۱۰ درصد از سهام ثبت ‌شده خود را خریداری کرده و تحت عنوان سهام خزانه در شرکت نگهداری کنند.
• خرید سهام خزانه نباید سبب شود که سهام شناور آزاد شرکت (پس از اعمال خزانه) بیش از ۵۰ درصد کاهش یابد.
• خرید و فروش سهام خزانه مطابق مقررات معاملاتی سهام عادی در بازارهای بورس یا بازارهای خـارج از بورس صورت می‌پذیرد.
• خرید سهام خزانه توسط شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان که معاملات آن‌هـا در بـازار پایـه فرابـورس صورت می‌گیرد، مجاز نیست.
• کل مبلغ برنامه سهام خزانه در زمان تصویب هیئت مدیره ناشر نمی‌توانـد بیش‌تر از ۴۰ درصـد ارزش ویژه شرکت را کاهش دهد.
• سهام خزانه به عنوان سهام شناور آزاد نیست.

عواقب بازخرید سهام بر شرکت ها

بازخرید سهام بر شرکت‌ها می‌تواند تاثیرات متفاوتی داشته باشد. شرکت ها براساس شرایط فعلی خود و بهبود وضعیت آتی اقدام به خرید سهام خزانه می‌کنند. همان طور که در قسمت مزایای بازخرید سهام گفتیم، شرکت‌هایی که در مرحله بلوغ خود هستند، از این روش استفاده می‌کنند تا هزینه های سرمایه گذاری در بورس خود را کاهش دهند. بدین ترتیب ریسک‌های سیستماتیک بسیاری نیز برای شرکت‌ها کاهش می‌یابد. کاهش ریسک شرکت می‌تواند در عملکرد آن شرکت و در کل بر اقتصاد تاثیر مثبتی داشته باشد. با بازخرید سهام، قیمت سهم به سمت ارزش ذاتی خود هدایت می‌شود و ارزش‌گذاری صحیح سهام صورت می‌پذیرد. بنابراین یکی از تاثیرات عمده بازخرید سهام، نزدیک شدن قیمت سهم به ارزش واقعی خود، در بازار است.

تاثیرات بازخرید سهام بر بازار سرمایه و بورس

سهامداران و فعالان بازار سرمایه و بورس از اطلاعات برای تصمیم گیری‌های خود استفاده می‌کنند. این اطلاعات از بازار و گزارشات شرکت‌ها به دست می‌آید. تقسیم سود نقدی و میزان آن، یکی از اطلاعاتی است که وضعیت شرکت را به سهامداران نشان می‌دهد. بازخرید سهام نیز یکی دیگر از اخباری است که به سهامداران نشان می‌دهد ارزش ذاتی سهم از قیمت آن بالاتر است و شرکت درصدد افزایش قیمت سهم است. هم‌چنین این اقدام نشان می‌دهد که مدیریت شرکت در حال ارزیابی وضعیت سهام خود است و انتظارات بالاتری نسبت به قیمت سهام خود دارد. همه این موارد می‌تواند بر بازار نیز واکنش بگذارد؛ زیرا اطلاعات مفیدی را در اختیار سهامداران و کل بازار قرار می‌دهد. با بازخرید سهام و افزایش قیمت، بازار نیز واکنش مثبت نشان می‌دهد و رشد می‌یابد. بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که خبر بازخرید سهام با قیمت سهم همبستگی مثبت دارد.

کلام آخر

یکی از ابزارهایی که برای حفظ تعادل و ثبات بازار سرمایه در بازارهای جهانی استفاده می‌شود، سهام خزانه است. به خرید مجدد سهام منتشره توسط شرکت ناشر، بازخرید سهام گفته می‌شود. این ابزار همراه با مقررات لازم در کشورهای مختلفی استفاده می‌شود. اما به دلیل وجود قوانین و موانع موجود، تاکنون در بازار سرمایه ایران کاربردی نداشته است. با توجه به افزایش نقدینگی در بازار بورس و رشد آن، لزوم استفاده از سهام خزانه بیش از پیش دیده می‌شود. بنابراین آیین‌نامه خرید، نگهداری و عرضه سهام خزانه در جهت قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور این امکان را به شرکت‌ها می‌دهد تا در مواقع لازم، سهام خود را مجدد خریداری نمایند.

[views id=”11099″]