در بازارهای بورسی قوانین و مقرراتی وجود دارند که مانع از تقابل عرضه و تقاضا می‌شوند. دامنه مجاز نوسان، توقف معاملاتی و دیگر روش‌ها از این دست قوانین هستند. دامنه مجاز نوسان سهام یکی از قوانین مهم در این حوزه است که به عنوان عامل کنترل در برابر نوسان قیمت سهام و برای کاهش تلاطم بازار و زیان سهامداران در اثر تصمیمات هیجانی استفاده می‌شود. دامنه مجاز نوسان حدود سقف و کف قیمتی است که هر سهم در هر روز کاری می‌تواند داشته باشد و قیمت تنها در این محدوده می‌تواند حرکت کند.

طبق آیین‌نامه معاملات در شرکت بورس تهران، دامنه نوسان قیمت، پایین‌ترین تا بالاترین قیمتی است که در آن دامنه طی یک یا چند جلسه رسمی معاملات بورس، قیمت می‌تواند نوسان کند.

• دامنه نوسان کمک می‌کند تا کشف واقعی سهام اتفاق بیفتد. هنگامی که قیمت سهام به این حدود نزدیک شود، معاملات متوقف شده و به سهامداران فرصت می‌دهد تا درباره قیمت سهم و ارزش واقعی آن فکر کنند و سهم دچار هیجان قیمتی نشود.
• دامنه نوسان می‌تواند از دست‌کاری قیمت‌ها جلوگیری کرده و اجازه تغییر قیمت در زمان‌های دلخواه را به سهامداران بزرگ نمی‌دهد.
• یکی دیگر از مزایای دامنه مجاز نوسان، کاهش تلاطم در بازار است. دامنه مجاز نوسان، تغییرات قیمتی سهام را محدود کرده و از بروز تغییرات ناگهانی جلوگیری و ثبات بازار را افزایش می‌دهد.

با همه مزایایی که دامنه نوسان در بازار بورس دارد، این محدودیت دارای معایبی نیز است که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

• با توجه به تحقیقات انجام شده، می‌توان عنوان کرد که دامنه نوسان سبب تأخیر در کشف قیمت سهم می‌شود؛ زیرا با وجود آن، قیمت‌ها نمی‌توانند در همان روز نسبت به اطلاعات منتشر شده واکنش مناسب نشان دهند؛ بنابراین قیمت روز سهم ممکن است قیمت واقعی آن نباشد. این محدودیت همچنین نوعی دخالت در معامله محسوب می‌شود.
• یکی دیگر از معایب دامنه نوسان این است که به دلیل توقف قیمت در روز، امکان انتقال تلاطم اضافی به روزهای آتی وجود دارد.

همچنین، با توجه به اینکه دامنه نوسان مانع می‌شود تا قیمت سهام آزاد باشند، سبب می‌شود تا قیمت به محدوده‌های خاصی تمایل داشته باشند و قیمت سهام را به این محدوده‌ها سوق دهند.

دامنه مجاز نوسان در بازار بورس به صورت روزانه و همیشگی است؛ اما بر اساس مقررات بازار سرمایه، در برخی از روزهای خاص و به دلیل رویدادهای حائز اهمیت برای شرکت، این قانون برداشته شده و سهم می‌تواند بدون نوسان قیمت معامله شود. سه روز خاصی که دامنه نوسان در آن‌ها رعایت نمی‌شود به شرح زیر است:

در زمان بازگشایی سهام متوقف‌شده، محدودیت دامنه نوسان برداشته می‌شود و بر اساس سازوکار حراج، اطلاعات تأثیر واقعی خود را بر میزان عرضه و تقاضا و در نتیجه قیمت سهم می‌گذارد؛ هرچند این تأثیر بیش از دامنه نوسان روزانه باشد.

حجم مبنا حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول روز معامله شود تا قیمت سهم بتواند بر اساس سقف دامنه نوسان روزانه افزایش یا کاهش داشته باشد.

هدف از حجم مبنا آن است که سرمایه‌گذاران اطمینان داشته باشند که نوسانات قیمت سهام در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخصی از سهام است؛ زیرا که در غیر این صورت، معامله حتی چند سهم می‌تواند قیمت سهام را تحت تأثیر قرار دهد و قیمت‌های غیرواقعی در سهم ایجاد کند.

تعیین حجم مبنا برای شرکت‌های بورسی بر اساس قیمت و تعداد سهام منتشرشده هر شرکت است. با افزایش قیمت سهم، حجم مبنا نیز کاهش می‌یابد. در صورتی که تعداد سهام معامله شده یک شرکت در طول روز، کمتر از حجم مبنا باشد، به همان نسبت درصد نوسان قیمت آن سهم نیز کاهش خواهد یافت.

حجم مبنا برای سهام فرابورس و سهام شرکت‌ها پس از برگزاری مجمع، ۱ است؛ به این معنا که با معامله ۱ برگ سهم، قیمت پایانی آن می‌تواند تغییر کند.

در حال حاضر محدودیتی که بر قیمت سهام در بازار بورس و اوراق بهادار تهران اعمال شده است، مثبت ۵ درصد تا منفی ۵ درصد نسبت به قیمت پایانی روز قبل سهم است.

برای نمونه اگر قیمت پایانی سهمی امروز ۲،۰۰۰ تومان باشد، دامنه مجاز نوسان برای معاملات فردای این سهم در بازه ۲،۱۰۰ تا ۱،۹۰۰ است.

برای حق تقدم سهام این محدوده ۲ برابر دامنه نوسان سهام عادی آن است؛ بنابراین برای حق تقدم سهام شرکت‌های بورسی این دامنه از مثبت ۱۰ درصد تا منفی ۱۰ درصد است.

در شکل زیر می‌توانید بازه دامنه مجاز نوسان، قیمت پایانی روز قبل و حجم مبنا را برای سهم بورس مشاهده کنید:

دامنه مجاز نوسان برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار فرابورس همانند بازار بورس است؛ اما دامنه نوسان بازار پایه فرابورس با سایر محدودیت‌های نوسان قیمتی متفاوت است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

دامنه نوسان قیمت سهام در بازار پایه با دامنه نوسان بازارهای بورس و فرابورس متفاوت است. با توجه به تغییر قوانین بازار پایه در سال ۱۳۹۸ و به‌منظور افزایش شفافیت اطلاعات، شرکت‌های درج‌شده در بازار پایه فرابورس بر اساس شرایط پذیرش، در سه تابلوی پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز قرار گرفتند که دامنه نوسان برای هر تابلو متفاوت است.

هر هفته یک حراج معاملاتی در روز دوشنبه از ساعت ۱۲ تا ۱۲:۳۰ انجام می‌شود. دامنه نوسان در این حراج برای تابلوی زرد ۶ درصد، تابلوی نارنجی ۴ درصد و تابلوی قرمز ۲ درصد است.

اما در روزهای دیگر معاملاتی هفته و روز دوشنبه قبل از ساعت ۱۲، دامنه نوسان در تابوی زرد ۳ درصد، تابلوی نارنجی ۲ درصد و تابلوی قرمز ۱ درصد است. مبنای تعیین این دامنه نوسان، قیمت پایانی روزهای دوشنبه هر هفته است. در جدول زیر می‌توانید دامنه نوسان هر تابلو را مشاهده کنید:

به عنوان مثال اگر قیمت پایانی سهمی در تابلوی نارنجی و در پایان روز دوشنبه پس از حراج ۴ درصدی، ۱،۰۰۰ تومان باشد، دامنه نوسان این نماد در طول هفته تا زمان حراج بعدی (ساعت ۱۲ روز دوشنبه) در بازه ۱،۰۲۰ تا ۹۸۰ تومان خواهد بود؛ بنابراین در طول هفته نمادهای درج‌شده در تابلوی نارنجی می‌توانند حداکثر ۶ درصد (۴+۲) نوسان کنند. از این ۶ درصد، ۴ درصد آن بین ساعت ۱۲ تا ۱۲:۳۰ روز دوشنبه و ۲ درصد در سایر روزها است.

در ادامه تغییرات قوانین معاملات بازار پایه و در چارچوب سیاست ها و مصوبات شورای عالی بورس، چندی از قوانین مهم به شرح زیر است:

• تبصره: پس از افزایش دامنه نوسان قیمتی نماد معاملاتی و بازگشایی نماد معاملاتی(به دلیل افشای اطلاعات با اهمیت موضوع ماده ۱۳ دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت های ثبت شده نزد سازمان یا وجود اقدامات شرکتی)، مبنای محاسبه شکل گیری مجدد ثبت خرید و فروش از روز بازگشت دامنه نوسان قیمتی نماز به حالت عادی(در تابلوی زرد صد در صد، تابلو نارنجی دو درصد و در تابلو قرمز یک درصد) است.

همان‌طور که بیان کردیم بسیاری از بورس‌های دنیا برای جلوگیری از نوسان شدید و سقوط قیمت سهام و ایجاد فرصت برای ارزیابی مجدد و بازنگری سهام از دامنه نوسان استفاده می‌کنند. بورس تهران نیز از سال ۱۳۸۷ از دامنه نوسان برای اعمال محدودیت بر نوسان قیمت‌ها استفاده کرده است. تأثیر این ویژگی در مواقعی که بازار دچار آشفتگی شد، کاملاً مشهود است. در این شرایط، معمولاً سرمایه‌گذاران مخصوصاً سرمایه‌گذاران خرد، تحت تأثیر جو روانی بازار قرار می‌گیرند و با تصمیمات و رفتارهای هیجانی و عجولانه سبب ایجاد نوسان‌های غیرمنطقی می‌شوند. این محدودیت سبب کنترل بهتر نوسان‌ها شده و ثبات بازار را افزایش می‌دهد.