شاخص VIX چیست؟

از الزامات مهم برای فعالیت در بازارهای مالی، آشنا بودن با این بازارها و استفاده از تحلیل‌های مختلف جهت پیش‌بینی آینده قیمت در آن‌ها است. بازارهای مالی تحت تاثیر عوامل متعددی هستند که این عوامل برخی از اوقات می‌توانند نوسان‌های شدیدی را ایجاد کنند. پیش‌بینی این نوسان ها و به طور کلی قیمت های آتی سهام و سایر دارایی های مالی، به افراد برای کنترل و نگهداری سرمایه کمک می‌کند. شاخص های بسیاری برای پیش‌بینی وجود دارد که یکی از آن‌ها شاخص VIX است که در ادامه به تعریف و توضیح این شاخص می‌پردازیم.

تعریف شاخص VIX

شاخص VIX که مخفف عبارت Volatility Index است عبارت است از شاخص نوسانات بازار. این شاخص به عنوان یک شاخص بسیار مهم توسط سرمایه گذاران در بورس آمریکا به کار گرفته می‌شود. در واقع شاخص VIX انتظارات معامله گران درباره شاخص سهام S&P500 برای آینده را نشان می‌دهد و براساس معاملات انجام شده بر روی اختیار خرید و فروش شاخص S&P500 برای ۳۰ روز آینده در بورس اختیارات شیکاگو CBOE بنا شده است. این شاخص معیاری برای اندازه گیری ریسک بازار و میزان هیجان سهامداران است و با نام‌های دیگری مانند شاخص ترس نیز شناخته می‌شود. بسیاری از سهامداران، مدیران سبدهای سرمایه گذاری و تحلیل گران در دنیا از این شاخص به عنوان ابزاری برای اندازه گیری ریسک بازار، ترس و استرس های موجود قبل از تصمیم‌گیری‌های سرمایه گذاری خود استفاده می‌کنند. شاخص VIX به صورت روزانه و درصدی محاسبه می‌شود.

تاریخچه شاخص VIX

شاخص  VIX در سال ۱۹۹۳ به عنوان معیاری از نوسان ضمنی هشت اختیار خرید و فروش S&P500، زمانی که بازار مشتقه با محدودیت همراه بود و در مرحله رشد بود، به کار گرفته شد. هدف به کارگیری این شاخص برای تعیین نوسانات کوتاه مدت مورد انتظار بازار بود. با بزرگ تر شدن بازار مشتقه، از اختیار معامله های بیشتری از شاخص S&P500 در محاسبه شاخص VIX  استفاده شد که سبب شد تا بینش دقیق تری از انتظارات سهامداران بر نوسان بازار آتی ایجاد شود. با گسترش شاخص VIX، از آن برای محاسبه نوسانات سایر شاخص ها نیز استفاده شد. استفاده از این شاخص در بازار اختیار معامله بدین دلیل است که در قیمت گذاری اختیارها، نوسان نیز لحاظ می‌شود.

شاخص VIX در بازار سهام

همان طور که می‌دانیم نوسان بازار به معنی بالا و پایین رفتن شدید قیمت ها است. افراد بازار اختیار معامله را انتخاب می‌کنند تا ریسک پرتفوی دارایی های خود را پوشش دهند (برای اطلاعات بیشتر مطلب قرارداد اختیار معامله را مطالعه فرمایید) و از زیان خود در کاهش قیمت‌ها جلوگیری کنند. بنابراین اگر هیجان در بازار زیاد شود و تقاضا برای اختیار فروش افزایش یابد، نوسانات نیز افزایش می‌یابد. در این میان شاخص VIX که ترس سهامداران را ارزیابی می‌کند، هزینه پوشش ریسک پرتفوی را نشان می‌دهد.

هنگامی که شاخص VIX در پایین‌ترین نقطه خود  باشد به این معنی است که بازار سهام به نقطه اوج خود رسیده است و احتمال ریزش قیمت ها وجود دارد. در این حالت با توجه به افزایش زیاد قیمت ها، سهامداران نگران افزایش ریسک سرمایه‌ گذاری در بازار هستند. مقدار پایین این شاخص را می توان آغاز بازار رکودی در نظر گرفت. در مقابل، شاخص بالای VIX به معنی افزایش ترس سهامداران است. هنگامی که این شاخص بسیار بالا است، بازار در کف خود قرار دارد و می‌توان آن را آغاز بازار رشدی عنوان کرد. به طور کلی افزایش مقدار این شاخص به معنای افزایش ترس سهامداران از آینده بازار است که منجر به افت شاخص سهام خواهد شد و بر عکس؛ بدین ترتیب می توان گفت که ضریب همبستگی بازار سهام و شاخص VIX معکوس است. محدوده‌هایی که برای شاخص VIX در نظر می‌گیرند به ترتیب زیر است:

• کمتر از ۱۲ به معنی ریسک پایینی است که سرمایه گذاران از آینده است
• بین ۱۲ تا ۲۰ به معنی ریسک متعادل از آینده است
• بالای ۲۰ به معنی ریسک زیاد است و سهامداران نسبت به آینده خوش‌بین نیستند

نکته دیگری که در خصوص این شاخص درخور اهمیت است میزان نوسانات شاخص VIX در مقایسه با شاخص سهام S&P 500 است. به عنوان مثال در اول اکتبر سال ۲۰۰۸، زمانی که شاخص S&P 500 حدود ۱۵% افت داشت شاخص VIX 260% افزایش داشت و این بیانگر این مطلب است که هیجانات تأثیر زیادی در تصمیمات سهامدارن ایفا می‌کند. از این روست که در جهان مدیریت دارایی به عنوان روشی امن برای سرمایه گذاری در بورس به سرمایه گذاران پیشنهاد می‌شود. در ایران سبدگردانی اختصاصی و صندوق های سرمایه گذاری دو روشی است که به افرادی که قصد سرمایه گذاری در بورس را دارند و زمان لازم یا آشنایی کافی نسبت به این بازار را ندارند پیشنهاد می‌شود. در این دو روش، خصوصاً سبدگردانی اختصاصی، از مدیران با تجربه و متخصص برای مدیریت دارایی افراد در بورس استفاده می‌شود و سرمایه گذاران می‌توانند بدون نگرانی از سود این بازار منتفع شوند.

محاسبه شاخص VIX

همان طور که گفته شد مقادیر شاخص VIX، نوسانات مورد انتظار S&P500 را برای ۳۰ روز آینده را نشان داده و با اختیارهای مورد معامله در بورس شیکاگو CBOE محاسبه می شود. اگرچه فرمول محاسباتی آن پیچیده است اما مفهوم آن ساده است. مولفه های مورد استفاده در فرمول محاسباتی شاخص VIX شامل اختیارهای خرید و فروش با نزدیک ترین سررسید و اختیارهای دوره بعد آن با سررسید ۲۳ روز تا ۳۷ روز است. در انتهای هر هفته، اختیارهای مورد استفاده در محاسبه شاخص بازنگری می‌شود تا این شرایط را داشته باشند. در فرمول محاسباتی این شاخص، زمان سررسید اختیار، مقدار آتی شاخص براساس قیمت اعمال اختیار معامله روی شاخص، نرخ بهره بدون ریسک تا زمان سررسید، میانه مابه التفاوت سفارشات سرخط خرید و فروش اختیار معامله با قیمت اعمال مشخص شده و سایر مولفه ها لحاظ می‌شود.

کلام آخر

با توجه به مباحث گفته شده می‌توان عنوان کرد که شاخص VIX یکی از شاخص های مفید برای پیش‌بینی وضعیت اقتصاد جهانی است که به سهامداران کمک می‌کند تا عوامل تاثیرگذار بر قیمت ها را بررسی کرده و بتوانند تصمیم مناسبی را در زمان درست بگیرند. با این حال یکی از نواقص شاخص‌ VIX این است که چون براساس نوسانات بازار است و براساس قیمت یک دارایی پایه نیست، امکان آربیتراژ‌‌ گرایی از آن وجود ندارد، و ممکن است مقدار آن با مقدار منصفانه متفاوت باشد و محاسبه مقدار منصفانه آن نیز به سادگی امکان‌پذیر نیست. همچنین به دلیل اینکه معاملات اختیار معامله در ایران هنوز به طور گسترده انجام نمی شود، جای خالی شاخص ویکس در بازار بورس ایران دیده می‌شود.