پیچیدگی بازار سرمایه، عوامل تاثیرگذار بر آن و حجم بالای معاملات باعث به وجود آمدن ابزارهای متنوعی در این بازار شده است. یکی از عواملی که در بورس ممکن است دست‌خوش تغییرات زیادی شود، نوسان قیمت سهام نام دارد که توسط عوامل بی‌شماری تعیین می‌شود و سپس با ابزاری به نام کنترل دامنه نوسان مدیریت می‌شود. این ابزار با تعیین حد و حدودی مربوط به نوسانات قیمت معاملات، هیجانات آن را کاسته و از بروز ضرر یا سود بیش از اندازه در کوتاه‌مدت جلوگیری می‌کند. با توجه به این تعاریف، در این مقاله به معرفی کامل دامنه نوسان، ابزارهای آن و وضعیت دامنه نوسان در بورس دیگر کشورها خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
منظور از دامنه نوسان چیست؟
در تعریف کلی به افزایش و کاهش مقدار چیزی، نوسان گفته می‌شود. نوسان با تمرکز روی یک متغیر مثل سهام، دو وضعیت بالا و پایین شدن آن را از نظر عددی (ارزش بازاری) بررسی می‌کند و دائم با وضعیت پیشین می‌سنجد تا تغییرات آن را مشخص کند و پس از درج آمار و بررسی عواملی مثل «حجم مبنا» و «کنترل‌کننده دامنه نوسان»، در سه حالت مختلف نمایش دهد. حال این سه حالت چه هستند و دو عامل ذکر شده به چه دلیلی مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
۱- افزایش
قیمت سهام مثل هر بستری که از «اقتصاد بازاری» پیروی می‌کند، با نرخ «عرضه و تقاضا» دچار تغییرات افزایشی یا کاهشی می‌شود. افزایش تقاضا بابت خرید سهام یک شرکت باعث افزایش قیمت آن می‌شود و کاهش تقاضا قیمت آن را به همین منوال کاهش می‌دهد. در مقابل، نرخ عرضه نیز در این فرایند قابل بررسی است و توسط نرخ تقاضا مورد تغییر قرار می‌گیرد. حال اندیکاتوری که باعث نمایش این افزایش می‌شود، با توجه به شروطی که مجموعا دامنه نوسان و حجم مبنا خوانده می‌شود، عمل می‌کند؛ در صورتی که آن شرایط برقرار باشند افزایش را به نمایش می‌گذارد و در غیر این حالت، ارقامی به عنوان خنثی و کاهش را به ناظران ارائه می‌کند. حال به بررسی این دو حالت می‌پردازیم و سپس شروط ذکر‌شده را شرح خواهیم داد.
۲- خنثی
حالت خنثی به معنای استاتیک بودن قیمت سهام مورد نظر است. این ایستایی به معنای خرید و فروشی برابر یا معامله طبق حجمی از پیش تعیین‌شده است. در چنین حالتی قیمت سهم نه افزایشی خواهد بود و نه کاهشی؛ بلکه خنثی نام می‌گیرد.
۳- کاهش
کاهش قیمت سهام زمانی رخ می‌دهد که یک سهم تقاضای خرید کم داشته باشد یا کمتر از حجم تعیین‌شده در روز معامله شود. در چنین حالتی فرمول حجم مبنا، معاملات مربوط به سهام را بررسی می‌کند و پس از دریافت نتایج، آن را با حجم در نظر گرفته شده مقایسه می‌کند. در صورتی که حجم معاملات کمتر از حالت تعیین‌شده باشد، نتایج را به محاسبات دامنه نوسان ارسال می‌کند و قیمت سهام با توجه به محدوده مورد نظر، چند درصدی کاهش می‌یابد. اما این دو عامل که تا این بخش از مقاله به دفعات به آن‌ها پرداختیم چه هستند؟
محاسبه دامنه نوسان در بورس
۱- حجم مبنا
اولین محاسبه‌ای که در نوسانات سهام انجام می‌شود، حجم مبنا نام دارد. فرمول حجم مبنا با توجه به ارقام مبنایی که درون خود دارد، دفعات معامله سهام را جمع‌آوری و با همان ارقام درون خود مقایسه می‌کند. حال در صورتی که تعداد معاملات سهام یک شرکت از مبنای تعیین‌شده بیشتر، کمتر و هم‌اندازه باشد، به آن‌ها برچسب‌هایی می‌زند و به دامنه نوسان ارسال می‌کند، مطابق چارت زیر:
۲- دامنه نوسان
این ابزار که شامل فرمولی کاهش‌دهنده می‌شود، با تبدیل نرخ‌های دریافتی از حجم مبنا به درصد، که در سه قالب مثبت، خنثی و منفی به آن ارائه شده‌اند، چند شرط را به میان می‌آورد:
• شرط اول: در صورتی که افزایش بیش از درصد تعیین شده مثلا «۳%» بود، آن را به ۳ درصد کاهش بده و به نرخ ریال تبدیل کن.
• شرط دوم: در صورتی که رقم خنثی بود، فقط آن را به ریال تبدیل کن.
• شرط سوم: در صورتی که کاهش بیش از درصد تعیین شده بود، آن را کاهش بده و به ریال تبدیل کن.
• شرط چهارم: در صورتی که درصد مثبت، منفی و خنثی مرتبط به سه برچسبِ وضعیتی که در ادامه خواهیم گفت بود، درصد کاهش آن را با توجه به شروط ۱، ۲، و ۳ تغییر بده، مثلا ۶ درصد، مطابق چارت زیر:
اما شرط‌ها در این دو ابزار چه می‌گویند؟
همان‌طور که می‌دانید، تعیین نرخ سهام در بورس، توسط نظام عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. تقاضای بیشتر منجر به افزایش قیمت و عکس آن موجب کاهش قیمت می‌شود. حال در این فرایند حجم مبنا برای بررسی میزان معاملات به میان می‌آید و تقاضای بازار را نسبت به یک سهام مورد تحلیل قرار می‌دهد تا میزان تقاضا را بر اساس معاملات بسنجد و برچسبی به عنوان پر تقاضا/ مثبت، عادی/ خنثی و کم تقاضا/ منفی به قیمت سهام یک شرکت نسبت دهد. بنابراین در مرحله اول حجم مبنا با شروط خود حجم معاملات بازار را بررسی خواهد کرد.
حالا تصور می‌کنیم تقاضای خرید برای معامله سهام یک موسسه، بابت اخبار خاصی که منتشر شده کاهش می‌یابد که متعاقبا می‌تواند قیمت آن را بیش از ۱۰ یا ۱۵ درصد کاهش دهد (وضعیت هیجانی). در این حالات ممکن است سهام‌داران با ضرر هنگفتی مواجه شوند که احتمالا با ارزش دفتریِ مالکیت‌شان نیز قابل بازگشت نیست، در این شرایط چه می‌توان کرد؟ پاسخ به این سوال کاملا روشن است: محدوده نوسان با تبدیل نرخ معاملات به درصد و سپس کاهش آن به محدوده‌ای خاص، مثلا ۵ درصد، اجازه کاهش بیش از اندازه یا افزایش بیش از حد یک روزه را از سهام سلب و اوضاع را بالانس می‌کند تا سهام‌داران فعلی با فرصت بررسی اوضاع خود، تصمیماتی برای خرید یا فروش اتخاذ کنند اما در چه وضعیت‌هایی (روزهایی) محدوده نوسان قادر به کار کردن نیست؟
- زمان بازگشایی سهام بعد از برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه برای تقسیم سود
- زمان بازگشایی سهام پس از برگزاری مجمع فوق‌العاده برای کاهش یا افزایش سرمایه
- زمان بازگشایی سهام بعد از اعلام افزایش یا کاهش سود هر سهم یا EPS با شرط بیش از ۲۰%
شرایط فوق به دلیل بسته بودن موقتی نماد، قبل از بازگشایی اعمال می‌شوند تا وضعیت آن روز تقاضا در بازگشایی بدون محدودیت در تغییر ارزش، اجازه نمایان شدن حالت اصلی نماد را ارائه دهد. گفتنی است شرایطی نیز وجود دارد که محدوده نوسان را برای سهام دو برابر افزایش می‌دهند که اغلب در زمان افزایش سرمایه شرکت‌ها ایجاد می‌شود. چنین حالتی مربوط به حق تقدم سهام است.
وضعیت دامنه نوسان در بورس دیگر کشورها چگونه است؟
بورس به دلیل ساختار جذاب خود در اکثر کشورهای جهان مورد استقبال قرار می‌گیرد و همواره معامله‌گران زیادی در آن فعالیت می‌کنند. از این رو، ابزارهای به کار رفته در آن‌ها نیز مشابه یکدیگر و تقریبا یکسان است. یکی از ابزارهایی که وجه اشتراک زیادی با همتایان خود در دیگر کشورها دارد، دامنه نوسان است. دامنه نوسان از دیدگاه کارایی، مطابق مواردی که در این مقاله گفته شد عمل می‌کند اما از جنبه محدودیت‌گذاری، دارای تفاوت‌های زیادی است که در زیر قابل مقایسه هستند:
چارت فوق، به بیان کلی محدوده نوسان پرداخته و این اعداد ممکن است پس از تصمیمات قانون‌گذاران هر کشور با کاهش یا افزایش روبه‌رو شوند.
کلام آخر
دامنه نوسان را می‌توان ابزاری مهم و بسیار کاربردی دانست که وجود آن در بورس ضروری است، با این حال نوع آن در کشورهای مختلف متفاوت است و می‌تواند شامل نحوه اجرای متفاوتی نیز باشد. برای مثال در بورس نیویورک این گونه عمل می‌کند که پس از کاهش بیش از چند درصدی ارزش سهام یک موسسه، معاملات آن برای ۱۵ دقیقه متوقف می‌شود. در ایران توقفی در معاملات صورت نمی‌گیرد و فقط از نوسانات قیمتی آن کاسته می‌شود تا وضعیت کلی روشن شود. با همه این تعاریف شناخت و بررسی کارکرد ابزارهای موجود در بورس به همراه بررسی اخبار مرتبط به قانون‌گذاری آن‌ها، می‌تواند به تصمیمات شما کمک کند.
نظری ثبت نشده است