بازار کارا چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

نظریه بازار کارا این موضوع را بیان می کند که اطلاعات مالی و گزارشات منتشر شده در مورد یک سهم یا یک کالا به سرعت در بازارهای مالی منتشر می شوند و فورا بر قیمت ها تاثیر می گذارند و قیمت ها را تعدیل می کنند.به عبارت دیگر می توان گفت در بازار کارا همه اطلاعات در قیمت‌ها منعکس می‌شود. به بیان دیگر اگر قیمت اوراق بهادار به سرعت و به‌طورکامل تمامی اطلاعات مالی موجود مرتبط با سهم را منعکس کند، بازار کارا است. انعکاس کامل اطلاعات در بازار، باعث می شود که سرمایه‌گذاران نتوانند از اطلاعات، سود کسب کنند زیرا قیمت‌ از قبل این اطلاعات را منعکس کرده است و قیمت ها تعدیل شده‌اند و تغییر قیمت ها قابل پیش‌بینی نیست.

در بازار کارا فرض بر این است که همه سرمایه‌گذاران از اطلاعات مشابهی آگاهی دارند

  یکی از الزامات بازار کارا این است که بازار باید بزرگ و دارای نقدشوندگی کافی باشد، همچنین اطلاعات موجود در بازار به شکل تصادفی و غیرقابل پیش‌بینی هستند؛ بازار کارا بی‌حافظه است یعنی از قیمت‌های روز گذشته برای پیش‌بینی قیمت فردا نمی‌توان استفاده کرد. در صورت برقراری کارایی در یک بازار، سرمایه‌گذاران تنها با خرید سهام ریسکی می‌توانند به سود غیرعادی و بالا دست پیدا کنند. علم اقتصاد تخصیص منابع محدود به خواسته های نامحدود است. نقش اصلی بورس اوراق بهادار نیز جذب و هدایت نقدینگی های سرگردان و پراکنده در اقتصاد کشور به صورت بهینه است به گونه‌ای که منجر به تخصیص بهینه منابع کمیاب مالی شود. اما برا تحقق این اهداف باید بازارهای مالی کارا باشند.

انواع کارایی موجود در بازارهای مالی

۱٫ کارایی تخصیصی ( تخصیص بهینه سرمایه ‌ها)

در بازارهای با کارایی تخصیصی منابع موجود به کارآمدترین و سودآورترین پروژه های سرمایه گذاری اختصاص می یابد و منابع و سرمایه ها به بهترین حالت و به شکل بهینه و مطلوب بهره‌برداری می‌شود. در این بازار سرمایه‌های موجود در طرح ‌ها و یا شرکت‌هایی که در اقتصاد کشور دارای مزیت نسبی (بیشترین بازدهی متناسب با ریسک) هستند، استفاده می شوند.

۲٫ کارایی عملیاتی (افزایش سرعت نقدشوندگی)

منظور از عملیاتی بودن بازار این است که سرعت معاملات و مبادلات در بازار بالا باشد و انجام معاملات با پایین ترین سطح  هزینه صورت بگیرد. این نوع کارایی منجر به افزایش سرعت نقدشوندگی دارایی‌ها می شود.

۳٫ کارایی اطلاعاتی (تعیین عادلانه قیمت اوراق بهادار)

اگر اطلاعات کافی در بازار وجود داشته باشد و این اطلاعات به سرعت بر قیمت ها تاثیر بگذارند، چنین بازاری کارآ نامیده می‌شود. در چنین بازاری قیمت اوراق بهادار به ارزش ذاتی آن نزدیک است. بازار کارا باید نسبت به اطلاعات جدید، حساس باشد. اگر اطلاعات جدیدی به اطلاع عموم برسد، قیمت‌ها متناسب با اطلاعات جدید تغییر خواهند کرد.

سطوح مختلف بازار کارا

اگر برای تقسیم بندی بازارها از انواع اطلاعات به عنوان مبنای طبقه بندی استفاده کنیم، بازارها به سه دسته تقسیم می‌شوند:

۱٫ بازارهایی با کارایی ضعیف ( اطلاعات مربوط به گذشته)

به دلیل آنکه در این نوع بازار همه از روند قیمت در گذشته اطلاع دارند، نمی‌توان از اطلاعات یا روند گذشته قیمت سهام برای انتخاب سهامی با نرخ بازده بسیار بالا در آینده استفاده کرد چون همه اطلاعات مشابهی در اختیار دارند.

۲٫ بازارهایی با کارایی نیمه قوی (تمام اطلاعات عمومی)

شکل نیمه ‌قوی فرضیه بازار کارا (EMH) بیان می‌کند که قیمت سهام شرکت تمامی اطلاعات در دسترس عموم درباره چشم‌انداز شرکت را منعکس می‌کند. اطلاعات در دسترس عموم شامل گزارش‌های سالانه و داده‌های مربوط به مشاور سرمایه گذاری در بورس می‌باشد. در این قبیل بازارها نه تنها اطلاعات مربوط به قیمت های گذشته هیچ برتری در مورد انتخاب سرمایه گذاری در بورس ایجاد نمی کند (کارایی ضعیف) بلکه آگاهی از تمامی اطلاعات عمومی نیز برتری و مزیتی در مورد انتخاب سرمایه گذاری به وجود نمی آورد. اگر یک شرکت نرخ بازده بالا داشته باشد، خرید و فروش سهام آن باعث افزایش قیمت سهام خواهد شد. تنها در صورتی که اطلاعات جدید ارائه شود، قیمت سهام تغییرات قابل ملاحظه ای خواهد داشت. بر اساس این فرضیه تمام اطلاعات در دسترس بازار فوراً در قیمت جاری سهام منعکس می شوند. شواهد قویا از کارایی نیمه‌قوی پشتیبانی می‌کند، اما برخی مطالعات این شکل از کارایی بازار را رد می‌کند، برای مثال می‌توان به مواردی از جمله اثر شرکت‌های کوچک و شرکت‌هایی با نسبت P/E  پایین اشاره کرد که در انتهای مقاله برخی از این موارد شرح داده می شود.

۳٫ بازارهایی با کارایی قوی (تمام اطلاعات شامل خصوصی و عمومی)

اگر قیمت ها منعکس کننده تمامی اطلاعات عمومی و خصوصی و محرمانه در مورد سهام باشد، بازار کارایی قوی دارد. در این صورت سرمایه گذار نمی تواند از اطلاعاتی که تنها در اختیار گروه خاصی قرار دارد، بهره ببرد. بر اساس این فرضیه اگر افرادی دارای اطلاعات خاص باشند، سهام شرکت را خرید و فروش می کنند و این باعث می شود که قیمت با توجه به این اطلاعات خاص تعدیل شود. در بازارهای با کارایی قوی، هیچ فردی نمی تواند از داشتن اطلاعات خاص یا اطلاعاتی که در دسترس دیگران نیست و تنها گروه خاص آن را در اختیار دارند، سود به دست آورد زیرا قیمت سهام شرکت به طور کامل اطلاعات مزبور را منعکس می سازد.

مشاهدات تجربی نشان می‌دهد که کارایی شکل قوی در اکثر بازارها برقرار نمی‌باشد. شواهد بیانگر این است که مدیران شرکت قبل از انتشار برای عموم، دسترسی کافی به اطلاعات مربوطه دارند، که آن‌ها را قادر می‌سازد سود معاملاتی بر مبنای اطلاعات کسب کنند.

آیا با بررسی اطلاعات مالی گذشته می توان قیمت آتی سهام را پیش بینی نمود؟

قبلا  اشاره کردیم که در بازارهایی با کارایی ضعیف به دلیل آنکه همه از روند قیمت اطلاع دارند و اطلاعات مشابهی در اختیار دارند، نمی‌توان از قیمت سهام برای انتخاب سهامی با نرخ بازده بسیار بالا در آینده استفاده کرد، با این وجود بسیاری از تحلیلگران مالی معتقدند که با تجزیه و تحلیل قیمتهای گذشته می توان قیمت های آتی سهام را پیش بینی کرد. استدلال این افراد این است که تحقیقات انجام شده مبتنی بر الگوهای ساده قیمت های گذشته مثلا در نظر گرفتن قیمت روز قبل بوده و روند قیمت بررسی نشده است. به عقیده اینان یک تحلیلگر حرفه ای با بررسی الگوهای پیچیده تر قیمت می تواند افزایش یا کاهش قیمت سهام در آینده را پیش بینی کند.

برخی از محققان عقیده دارند که عامل مؤثر در پیش بینی رفتار آتی قیمت سهام، الگوی قیمتهای گذشته نیست، بلکه آنچه که موثر است عملکرد شرکت است. اینان معتقدند که بررسی دقیق اطلاعات مالی عمومی یک شرکت تا حدی مشخص می کند که آیا قیمت سهام شرکت افزایش می یابد یا کاهش. گروه سوم محققان بین این دو گروه قرار دارند و معتقدند که نمی توان یکی از این دو عامل را به تنهایی موثر دانست و برای انتخاب سهمی که قیمت مناسبی دارد هم باید از اطلاعات مربوط به قیمتهای گذشته و هم سایر اطلاعات عمومی نظیر درآمد شرکت استفاده نمود.به هر حال هر سه گروه بر این باورند که بررسی اطلاعات مالی موجود بهتر از انتخاب تصادفی سهام است.

کارایی بازار از نظر سرمایه گذاران و مدیران مالی چه اهمیتی دارد؟

۱٫ شرکت ها نباید تصور کنند که با ارائه نادرست اطلاعات حسابداری، یعنی ارائه اطلاعاتی که دارایی های حقیقی و جریان نقدینگی شرکت را تحت تأثیر قرار نمی دهندمی توانند بر بازرا اثر بگذارند و بازار را منحرف کنند.

۲٫در بازار کارا قیمت های سهام منعکس کننده اطلاعات موجود است و صاحبان شرکت و مدیران مالی نباید تصور کنند که از بازار زرنگ تر هستند و بنابراین هیچ کس نمیتواند با استفاده از این نرخ اطلاعات را در مقایسه با دیگران سود بیشتری ببرد.

۳٫شرکت ها برای تصمیم گیری های مهمی در مورد مسائلی نظیر ادغام دو شرکت نباید فقط به اطلاعات موجود در بازار اکتفا کنند چون این اطلاعات در دسترس همه سرمایه گذاران قرار دارد.

۴٫سرمایه‌گذاران در بازار کارا نمی‌توانند به سود غیرعادی و بالایی دست پیدا کنند و تنها راه خرید سهام با ریسکی بالاتر است. طبق فرضیه بازار کارا قیمت سهام همواره مساوی ارزش واقعی آن باشد.

نقش و مسئولیت مدیران سبد سرمایه‌گذاری

۱٫ حتی در بازارهای کاملا کارا، مدیران سبد چند نقش و مسئولیت دارند. مسئولیت بسیار مهم آن‌ها، شناسایی اهداف ریسک/بازده سبد با توجه به محدودیت‌های هر سرمایه‌گذار است.

۲٫در یک بازار کارا، مدیران سبد مسئولیت دارند تا سبدی مطابق با نیازهای سرمایه گذاری طراحی کنند و نه سبدی برای غلبه بر بازار که این مهم نیاز به شناسایی الزامات ریسک و بازده سرمایه‌گذار دارد.

۳٫مدیریت منطقی سبد محدودیت‌های سرمایه‌گذار شامل نقدشوندگی، افق زمانی، قوانین و قانون‌گذاری، مالیات، ترجیحات خاص و شرایطی نظیر سن و شغل را بررسی می‌کند.

دلایل رد بازار کارا

اگر چه شواهد زیادی وجود دارد که فرضیه بازار کارا را تایید می‌کنند و تحقیقات بسیاری در این زمینه صورت گرفته است، با این وجود شواهدی نیز وجود دارد که بر خلاف کارایی بازار هستند. به‌طور مثال آن‌ها بیان می‌کنند در بازار الگوهای قابل پیش‌بینی برای تعیین قیمت سهام وجود دارد، در واقع بحث تصادفی بودن تغییرات را نیز زیر سوال می‌برند.

برخی از این شواهد در بازارهای کارا عبارتند از :

نسبت P/E نسبت p/e همان نسبت قیمت یک سهم به سود آن سهم است و در واقع انتظارات سرمایه گذاران از بازدهی آینده یک دارایی را به ما نشان می دهد.به این معنی که یک سرمایه گذار حاضر است به ازای هر ۱ ریال بازدهی که بدست می آورد، چند ریال پرداخت کند. اثر شرکت های کوچک این اثر مربوط به شرکت هایی است که کمتر مورد توجه تحلیلگران قرار می‌گیرند اما بازده بالاتری نسبت به سایر شرکت ها به دست می‌آورند.    اثر تقویمی (اثر ساعات مختلف روز، روزهای هفته و روزهای تعطیل) یکی از معروفترین این اثرات، اثر ژانویه و اثر دسامبر است. تحقیقات نشان می‌دهد که بازدهی سهام در اولین ماه سال میلادی در بالاترین حالت خود قرار دارد و در آخرین ماه میلادی به کمترین میزان خود می رسد. در امریکا بازدهی معاملات در آخرین روزهای هفته بالاتر از اولین روز هفته یعنی دوشنبه است.

اثر چرخش سیاسی

تغییر دولت ها بر بازار سهام تاثیر می گذارد. در روزهای آغازین و پایانی  دوره اجرایی یک دولت، بازارهای مالی بازده های غیرعادی نسبت به سایر سال ها نشان می دهند.

اثر عرضه اولیه

شرکت ها برای اینکه ارزش سهام خود را به بازرا بقبولانند، در عرضه اولیه سارزش سهام خود را با قیمت پایین تری قیمت گذاری می کنند، در نتیجه سرمایه‌گذارانی که در روزهای اولیه عرضه سهام یک شرکت اقدام به خرید می کنند بازده های بالایی به دست می آورند.

اثر سود تقسیمی

شرکت هایی که درصد سود تقسیمی بالاتری دارند نسبت به شرکت هایی که درصد سود تقسیمی پایین تری دارند، بازده بالاتری دارند.

اثر تاخیر در ارائه گزارش سودآوری

برخی از تحقیقات نشان داده است که شرکت هایی که گزارش سودآوری خود را با تاخیر ارائه می دهند، در دوره های بعدی با بازدهی منفی در ارزش سهام روبرو می شوند.

سخن آخر 

در پایان باید به این نکته اشاره کنیم که برای بازارها نمی‌توان ویژگی کارایی یا غیرکارایی را به‌طور مطلق بیان کرد، بلکه می‌توان بازارها را ترکیبی از این حالات در نظر گرفت که لزوما تغییرات قیمت و اتفاقات با سرعت و روزانه بر روی قیمت سهام تاثیر نمی‌گذارد.