اقتصاد در ایران و البته تمامی کشورهای جهان، به عنوان عاملی ضروری جهت ثبات وضعیت و سپس توسعه کشور نقش‌آفرینی می‌کند. یکی از تغییراتی که ممکن است هر اقتصادی را در مواقع پیش‌بینی نشده به خود مبتلا کند، رکود نام دارد. در این مقاله به تعریف رکود اقتصادی و عوامل ایجادکننده آن می‌پردازیم.
فهرست مطالب
تعریفی از وضعیت‌های اقتصادی
ساختار اقتصادی می‌تواند شامل سه وضعیت کلی باشد: رونق، خنثی و رکود رونق اقتصادی به معنای تولیدی بیش از تقاضای داخلی است که منجر به افزایش صادرات، کاهش نرخ بیکاری «با توجه به تولید مناسب» و نهایتا افزایش ذخایر ارزی دولت می‌شود. همچنین رونق اقتصادی با کاهش نرخ مالیات و کاهش تاثیر قیمت‌گذاری دستوری خود را نمایان می‌کند. حالت خنثی به معنای برابری تولید با تقاضای موجود است که به تنهایی باعث ثبات فعلی وضعیت کشور می‌شود و بقای آن را تضمین می‌کند. اما رکود اقتصادی که مبحث اصلی این مقاله است، نقطه عکس رونق اقتصادی به شمار می‌رود و به تضعیف اقتصاد داخلی یک سرزمین اشاره می‌کند. در چنین وضعیتی اغلب؛ تقاضای داخلی بیشتر است اما پتانسیل تولید با کاهش روبه‌رو می‌شود که تبعات آن شامل گرانی، بیکاری و انحلال بعضی شرکت‌ها در بازارهای سرمایه خواهد بود. اما شرح دقیق رکود اقتصادی چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟
شرح کامل اقتصاد و رکود اقتصادی
رکود در تعریفی کلی به معنای حرکت منفی چرخه اقتصاد است؛ چرخه اقتصاد نیز با توجه به چارت فوق عبارت است از تولید، مصرف و نهایتا صادرات و واردات. تولید می‌تواند هم به داخل اشاره کند و هم به واردات مرتبط باشد. تامین به معنای رفع نیاز داخلی است که پس از آن به صادرات می‌انجامد (رونق اقتصادی). تولید داخلی نیز می‌تواند وابسته به واردات باشد. فاکتورهایی که بخش‌های اقتصاد را تشکیل می‌دهند، بر اساس نظامی به نام عرضه و تقاضا که روی پشتوانه‌ای به نام پول و سپس ارز و کالا استوار است، فعالیت می‌کنند. با این تعریف، رکود، زمانی خود را نشان خواهد داد که در فاکتورهای فوق مشکلی پدید آید؛ حال آن مشکل هم می‌تواند داخلی باشد و هم توسط عوامل بیرونی تحریک شود.
در این حالت چرخه اقتصاد با مشکلات پیش‌آمده دچار ایست موقتی می‌شود که درصورت رفع نشدن آن، رکود بزرگتری رخ خواهد داد.
دلایل ایجاد رکود اقتصادی
هر اتفاقی نتیجه عوامل مختلفی است که با بررسی دقیق اتفاق مورد نظر، می‌توان به کشف دلایل آن نائل شد. رکود نیز یکی از این اتفاقات است که می‌تواند با دلایل مختلفی ایجاد شود و تا زمانی که برای رفع آن اقدامی نشود، در اقتصاد کشور باقی بماند. حال دلایل رکود چه چیزهایی هستند؟
۱- تحریم‌ها
برای درک بهتر تاثیر تحریم‌ها روی اثرگذاری رکود در اقتصاد یک کشور، ابتدا لازم است نگاهی بر چرخه عرضه و تقاضای یک کشور داشته باشیم:
۲- مواد اولیه
در اولین گام، هر کشوری نیاز به مواد اولیه دارد تا با استفاده از آن توانایی تولید را به دست آورد و این چرخه را آغاز کند. مواد اولیه با توجه به صنایع مختلف متغیر هستند و از نفت خام گرفته تا فلزات مختلف، کانی‌ها و نهایتا علوم تولید، دسته‌بندی می‌شوند.
۳- تولید
در گام بعد با توجه به تجهیزات لازم، علوم مورد نیاز و نیروی کار، فرایند تولید شکل گرفته و صنعت مورد نظر جهت تولید کالا فعالیت خود را آغاز می‌کند. برای مثال جهت تولید کالایی مثل بنزین، مواردی مثل پالایشگاه‌ها، علم تقطیر و نیروی کار، جزو جدایی ناپذیر این فرایند هستند که با مواد اولیه‌ای مثل نفت خام و ترکیبات شیمیایی آغاز می‌شود.
۴- تامین نیاز داخلی
در گام بعد، اولین نیازی که در قانون «عرضه و تقاضا» به چشم می‌خورد نیاز داخلی است. وسائل نقلیه داخلی، کارخانه‌جات و صنایع خود کشور جزو این نیاز هستند که با کالای تولیدی رفع می‌شوند و سپس صادرات به میان می‌آید.
۵- صادرات
پس از رفع نیاز داخلی با صادرات می‌توان نیاز خارجی را نیز تامین کرد تا زمینه واردات نیز فراهم شود.
۶- واردات
در قبال صادرات می‌توان مقدار لازمی ارز، کالا و مواد اولیه، تجهیزات و هر آن چه مورد نیاز کشور است تا به حرکت خود ادامه دهد را وارد کرد و صنایع جدید به راه انداخت. حال تحریم چگونه به این مراحل آسیب می‌زند؟
تاثیر تحریم بر رکود اقتصادی
تحریم‌ها توسط ابرقدرت‌های جهان به دلایل مختلفی روی سرزمین‌ها تحمیل می‌شوند. یکی از این دلایل، تبدیل شدن یک سرزمین به عنوان رقیبی جدی برای یک ابرقدرت است. در این شرایط جدی‌ترین تمهید، ایجاد دلایل مختلف و سپس تحریم کشور مورد نظر با استناد به آن دلایل است. حال این تحریم‌ها به طور کلی در موارد زیر خلاصه می‌شوند:
با توجه به موارد فوق، می‌توان تنها تحریم صادرات را به عنوان قطع شاهراه‌های حیاتی یک کشور برای توسعه دانست؛ زیرا در صورت عدم صادرات، ارز لازم برای واردات کالاهای مهم مثل مواد اولیه تامین نخواهد شد. این امر نهایتا به تعطیلی صنایع می‌انجامد. این تعطیلی باعث افزایش نرخ بیکاری در کارکنان آن صنایع، تقاضای بالای درون کشوری به کالای تولیدی آن زمینه و نهایتا ایجاد رکود در کشور می‌شود.
نکته‌ای که لازم است به آن توجه کنیم این است که کشورهای مورد تحریم مثل ایران، در اغلب موارد دچار چنین وضعیت شدیدی از رکود نخواهند شد؛ زیرا کشورهایی نیز وجود دارند که برای رفع نیازشان ناچار به واردات کالا از ایران هستند و توجه ویژه‌ای به هشدارهای تحریمی نخواهد داشت. برای مثال می‌توان به کشورهایی مثل چین یا روسیه اشاره کرد. در کنار این موارد، حتی معرفی چنین همکاری‌هایی با ابرقدرت‌های دیگر، اجازه ماندگاری تحریم‌ها به واسطه موارد محرمانه را نخواهد داد. حال به دیگر مواردی که باعث رکود خواهند شد بپردازیم.
۱- کاهش تولید
دومین دلیلی که باعث رکود اقتصادی می‌شود را، می‌توان به کاهش تولید ربط داد. این کاهش تولید گذشته از تحریم‌ها، می‌تواند به نداشتن حرکت هوشمندانه شرکت‌ها و ناکارآمدی مدیریت آن‌ها مرتبط باشد. این ناکارآمدی‌ها شامل موارد بی‌شماری از جمله عدم لحاظ بودجه توسعه، عدم تصمیم‌گیری شفاف، وام‌های کلان احساسی با دید مثبت و… می‌شود که هرکدام به نحوی به تولید لطمه خواهند زد. در کنار این موارد، عدم نظارت در مراحل عرضه و تقاضا نیز نقش بزرگی دارد. تمامی این دلایل موجب انحلال چنین شرکت‌هایی خواهد شد و به بازار سرمایه نیز آسیب می‌زند.
۲- تقاضای بیشتر
در صورتی که تولید دچار اشکال شود و واردات کالاهای اساسی به اندازه نیاز انجام نشود، تقاضای داخلی بیشتر می‌شود و رکود رنگ واقعیت به خود می‌گیرد. این تقاضا می‌تواند به هر صنعتی از جمله فلزات، دام و حتی کشاورزی نیز اشاره کند. در این حالات درآمد دولت نیز از مالیات، وام‌ها و… دچار اشکال خواهد شد.
۳- تورم
تورم به معنای افزایش قیمت‌های کالا و خدمات و کاهش ارزش پول ملی است. چنین شرایطی اغلب زمانی رخ خواهد داد که درآمد دولت برای تامین مصارف بودجه به دلایل مختلفی کافی نباشد و نیاز مبرمی به دارایی نقدی وجود داشته باشد. در این حالات از بانک مرکزی تقاضای چاپ پول خواهد داشت که باعث بروز تورم می‌شود. در زمان‌های بروز تورم، بزرگترین حرکت هر دولتی، به احتمال بالا قیمت‌گذاری دستوری خواهد بود تا با بالانس کردن اوضاع، فشار را از دوش مردم «مصرف‌کننده» بردارد و آن را به نحوی خنثی کند. قیمت‌گذاری دستوری اغلب با تعیین منطقی ارزش کالا «تولید کننده» توسط دولت صورت می‌گیرد که با محاسبه هزینه تولید، مواد اولیه و فرایندهای توزیع کالا به فرمولی جهت تثبیت قیمت می‌انجامد. این قیمت‌ها از طریق مراجع مختلف به تولیدکننده‌ها یا ارائه‌دهندگان خدمات ابلاغ می‌شود.
کلام آخر
دلایل مختلف ایجاد رکود اقتصادی را با هم بررسی کردیم. این دلایل ممکن است با عوامل بیرونی ایجاد شوند، نتیجه ساختارهای اشتباه درونی باشند یا ترکیبی از هر دوی این موارد را شامل شوند. برای مثال اگر مهمترین علت مشکلات اقتصادی ایران تحریم باشد، احتمالا با رفع تحریم‌ها و برگشتن دو طرف قرارداد به برجام و البته همکاری مفید و موثر با چین، رکود نیز رفع خواهد شد. در صورتی که شرایط داخلی منجر به این رکود شده باشند، احتمالا با تغییر قوانین، افزایش نظارت و قیمت‌گذاری صحیح، اوضاع بهتر خواهد شد.
نظری ثبت نشده است