چرخه تجاری چیست؟

دستیابی به ثبات و رشد اقتصادی همواره یکی از کلیدی ترین اهداف اقتصادی برای هر کشوری است. برای نیل به این هدف، دولت ها برنامه ریزی و طرح های مختلفی را اجرا می‌کنند. اما گاهی اوقات اتفاقات و نوسانات اقتصادی، مانعی برای اجرای برنامه های دولت برای رسیدن به رشد اقتصادی است. در برهه های زمانی مختلف، نوسانات اقتصادی و سیاسی سبب ایجاد چرخه های متعددی می‌شود. این چرخه ها می‌تواند بر همه بخش‌های اقتصادی و بازارهای مالی تاثیرگذار باشد. در این مقاله به تعریف و توضیح سازوکار چرخه های تجاری می‌پردازیم.

چرخه های تجاری

اقتصاددانان بسیاری در طول زمان به بررسی اقتصاد و چرخه های تجاری تشکیل شده پرداخته‌اند. آن‌ها چرخه تجاری را نوعی نوسانات با قاعده و منظم می‌دانند که در سطح کلان فعالیت های اقتصادی کشورها رخ می‌دهد و بارها تکرار می شود. یک چرخه تجاری شامل دوره‌ رونق در مرحله اول است که در همه بخش های اقتصاد خود را نشان می دهد و پس از آن دوره رکود اقتصادی به وجود خواهد آمد. به عبارت دیگر چرخه تجاری، نوسانات اقتصادی در دوره زمانی مشخصی است. چرخه تجاری یا Business Cycle وضعیت اقتصادی هر کشور را در دوره‌های زمانی نشان می‌دهد که به آن چرخه اقتصادی یا چرخه تبادل نیز گفته می‌شود.

با توجه به تعریف بیان شده، هر نوسانی در سطح اقتصاد نمی‌تواند در چرخه تجاری منعکس شود. بلکه این نوسانات باید منظم و دارای الگوی مشخصی باشد. برای تشخیص چرخه تجاری از سایر نوسانات ویژگی‌هایی وجود دارد. از جمله این که، نوسانات چرخه تجاری در فعالیت های عمده اقتصادی رخ می‌دهد و بر همه متغیرها تاثیرگذار است. همچنین دوران رونق و رکود اقتصاد در فعالیت های اقتصادی به طور همزمان رخ می‌دهد. بنابراین در زمان رکود، اقتصاد تمایل به عملکرد انقباضی دارد. در چرخه تجاری، الگوهای رشد و بی‌رونقی به طور پیوسته تکرار می شود، اما گسترش و شدت نوسانات با هم برابر نیست.

در زمانی که اقتصاد دوران رشد خود را تجربه می‌کند، شاخص ها و معیارهای اقتصادی مانند تولید، سرمایه گذاری، اشتغال و … در حال افزایش و اقتصاد در حال بزرگ شدن است. اما در مقابل زمانی که اقتصاد در دوران رکود به سر می‌برد، معیارهای ذکر شده در حال کاهش بوده و اقتصاد کوچک می‌گردد. وقایع اقتصادی و سیاسی و تحولات مهم می‌تواند سبب بروز نقاطی شود که زمان بروز رونق و رکود را نشان می دهد. رونق را می توان از زمانی که چرخه تجاری دوره قبل در پایین ترین مکان خود قرار دارد تا بالاترین نقطه در نظر گرفت و دوران رکود را از قله چرخه تجاری قبل تا پایین ترین قسمت دانست.

مدت زمانی که چرخه های تجاری به طول می‌انجامد، به عواملی مختلفی بستگی دارد. گاهی اوقات، چرخه تجاری می‌تواند کوتاه مدت و گاهی اوقات ممکن است چرخه تجاری بلند مدت بوده و سال ها به طول بینجامد. به طور کلی می‌توان سه نوع چرخه کوتاه مدت ۱ تا ۳ سال، میان مدت ۳ تا ۱۵ سال و بلند مدت بیش از ۱۵ سال را برای چرخه های اقتصادی معرفی کرد.

انواع چرخه های تجاری

هر چرخه اقتصادی شامل چهار بخش است:

۱- دوران شکوفایی (Boom) :

دوران رونق اقتصادی که تورم را افزایش می دهد. در این دوران نرخ بهره کاهش یافته و نرخ بیکاری کم می‌شود. همچنین نقدینگی در سطح جامعه افزایش یافته و پول ملی تقویت می‌شود و افراد برای سرمایه گذاری به دنبال فرصت های مختلفی می‌گردند.

۲- اوج (Peak) :

بالاترین نقطه چرخه اقتصادی

۳- دوران رکود (Recession) :

دوران رکود که سبب کاهش نرخ رشد و تولید و افزایش نرخ بیکاری می‌شود.

۴- بازیابی اقتصادی (Recovery) :

سرعت گرفتن نرخ رشد که سبب مثبت شدن مجدد رشد اقتصادی می‌شود.

برای درک بهتر فازهای یک چرخه تجاری می‌توانید شکل زیر را مشاهده کنید:

اقتصاد ایران نیز در دوره های زمانی مختلف، رشد و رکودهای متعددی را تجربه کرده است. جنگ، تحریم ها، افزایش نرخ ارز، افزایش صادرات و افزایش قیمت نفت، از جمله عوامل ایجاد چرخه های تجاری در ایران هستند. این چرخه ها را در شکل زیر می‌توان مشاهده کرد.

علل به وجود آمدن چرخه های تجاری

دلایل متعددی در ایجاد چرخه های تجاری موثر است. این دلایل می‌تواند هم به صورت مستقیم ایجاد شود و هم اتفاقاتی است که به طور تصادفی رخ می دهد. اتفاقاتی مانند اعتراضات و شورش، جنگ، تغییرات دولت و انقلاب، تغییرات بزرگ سیاسی و … از این جمله‌اند. همچنین دو عامل نرخ بهره و بازارهای مالی از دیگر عوامل ایجاد چرخه های تجاری هستند. با کاهش نرخ بهره، سرمایه افراد از بانک ها به سمت بورس سرازیر می‌شود که سبب استقبال از سهام شرکت ها و رونق اقتصاد خواهد شد. برعکس این اتفاق، افزایش نرخ بهره بانکی است که سپرده گذاری در بانک ها را برای سرمایه گذران جذاب می‌کند.

در ایران، پژوهشکده پولی و بانکی، مسئول ارائه تحقیقات و گزارش هایی درباره چرخه های تجاری است. با توجه به متکی بودن بودجه کشور به درآمدهای نفتی، تغییرات قیمت نفت یکی از عوامل به وجود آمدن چرخه های تجاری است. همچنین با وجود مطالعات بسیار در چرخه های تجاری، متغیرهای کلان اقتصادی با تولید ناخالص داخلی رابطه مستقیم دارند و در یک جهت حرکت می‌کنند. تولید ناخالص داخلی یا GDP یکی از متغیرهای کلان اقتصادی است که میزان سالانه آن، می‌تواند در ایجاد رونق یا رکود اقتصادی تاثیرگذار باشد. با بررسی معیارهای کلان اقتصادی می‌توان دوران رونق یا رکود و چرخه های تجاری را تشخیص داد. بسیاری از محققان و اقتصاددانان نیز با بررسی معیارها در آینده به پیش بینی زمان و نوع چرخه تجاری می‌پردازند.

کلام آخر

اقتصاد هیچگاه نمی تواند ثابت باقی بماند. در طول دوران اقتصاد، هر کشوری دچار نوسانات می‌شود که سبب ایجاد چرخه های تجاری می‌گردد. چرخه های تجاری، نوسانات دوره ای در سطح فعالیت های کلان اقتصادی در دوره های زمانی مختلف است. نقاط اوج و افت فعالیت های تجاری را نقاط عطف در چرخه های تجاری می توان در نظر گرفت. متغیرهای متعدد اقتصادی می تواند بر ایجاد چرخه های اقتصادی تاثیرگذار باشد. همچنین با توجه به پایداری و میزان نوسانات، چرخه های تجاری می تواند بازه زمانی متفاوتی داشته باشد. چرخه های تجاری می‌تواند از کوتاه مدت تا بلند مدت طول بکشد. بنابراین در کشورهای مختلف، چرخه های تجاری می‌تواند از هم متفاوت باشد و عواملی متعددی در هر کدام تاثیرگذار باشد.

[views id=”11087″]