در اصطلاح اقتصادی مقدار پولی که به صورت گردش عمومی در دست مردم قرار دارد و نیز سپرده‌های جاری که نزد بانک‌ها نگهداری می‌شوند، در مجموع پایه پولی را تشکیل می‌دهند. با این وجود اما کمتر پیش آمده است که از این معیار در میان اقتصاددانان و جوامع اقتصادی به عنوان معیاری قابل استناد یاد شود. چرا که تنها پول نقد و سپرده‌های ذخیره‌ای نزد بانک‌ها را شامل می‌شود و در سایر انواع پول، نظیر شبه پول، سپرده‌های دیداری و … در نظر گرفته نمی‌شود.
پایه پولی نسبت به نقدینگی، معیار مناسب‌تری برای اندازه‌گیری پول نقد در حال گردش در کل اقتصاد است و به خوبی آن را نشان می‌دهد. در ادامه این مقاله به بررسی دقیق‌تر و جامع‌تر پایه پولی و اجزای آن می‌پردازیم و ضمن اشاره به مباحث پولی نظیر نقدینگی و عرضه پول، سعی خواهیم کرد تا به بیان تفاوت‌ها و نقاط اشتراک نقدینگی و پایه پولی بپردازیم.
فهرست مطالب
ویدئو آموزش اصطلاحات نقدینگی، پایه پولی و ضریب فزاینده پولی
پایه پولی (Monetary Base) چیست؟
پایه پولی (monetary base) یا به اختصار MO به زبان ساده از دو جزء ارز در حال گردش و ذخایر بانکی تشکیل شده است. ارز در حال گردش، به تمام اسکناس‌ها و سکه‌هایی گفته می‌شود که به وسیله مردم نگهداری می‌شوند. به عبارتی دیگر، همان پولی که ما در زندگی روزمره خود بارها از آن استفاده می‌کنیم. ذخایر بانکی هم شامل سپرده‌های نقدی است که انواع موسسات مالی و بانک‌های خصوصی و دولتی در حساب‌های خود نزد بانک مرکزی نگهداری می‌کنند.
می‌توان گفت که MO جزئی از عرضه پول یک کشور است یا به بیانی دیگر ضریبی از نقدینگی آن کشور را در اصطلاح اقتصادی، پایه پولی می‌گویند. این متغیر به وجوهی با قابلیت نقدشوندگی بالا در اقتصاد اشاره دارد. وجوهی چون اسکناس، سکه و سپرده‌های جاری بانکی. به طور مثال هنگامی که فدرال رزرو، وجوه جدیدی برای خرید اوراق قرضه از بانک‌های تجاری ایجاد می‌کند، بانک‌ها شاهد افزایش ذخایر خود نزد آن هستند که همین عامل باعث گسترش و افزایش پایه پولی می‌شود.
علاوه بر این نکات، monetary base یا به اختصار MO مجموعه پولی را شامل می‌شود که معمولا به طور گسترده و به صورت علمی قابل استناد نیست و با عرضه پول و چیزی که ما بیشتر آن را به عنوان نقدینگی می‌شناسیم تفاوت‌هایی دارد اما با این وجود متغیر اقتصادی و معیار بسیار مهمی به شمار می‌رود. این معیار همان‌گونه که اشاره کردیم، شامل کل عرضه ارز در گردش به همراه بخش ذخیره شده‌ای از سپرده‌های جاری نزد بانک مرکزی است.
از این پول گاهی اوقات به عنوان پول پر قدرت نیز یاد می‌شود. چرا که می‌توان آن را از طریق فرایند بانکداری ذخیره کسری (fractional reserve banking) ضرب کرد. اگر بخواهیم جزء به جزء اجزای پایه پولی را به صورت دقیق مشخص کنیم می‌توان گفت که جزء اول آن یعنی M1 معیار محدودی از عرضه پول است که شامل ارز فیزیکی و ذخایر بانکی می‌شود اما سپرده‌های تقاضا، چک‌های مسافرتی و نیز سایر سپرده‌های قابل تبدیل به چک را هم شامل می‌شود. از طرفی دیگر، M2 خود به عنوان معیار جامعی از عرضه پول به حساب می‌آید که شامل تمام عناصر M1 نیز می‌شود. همچنین این جزء به سپرده‌های پس انداز، اوراق بهادار بازار پول، صندوق سرمایه گذاری مشترک و سایر سپرده‌های مدت‌دار نیز اشاره می‌کند.
عرضه پولی چیست؟
عرضه پول مفهومی فراتر از پایه پولی است و دارایی‌های بیشتری را در بر می‌گیرد که ممکن است حجم نقدینگی کمتری داشته باشند. وجوه پایه پولی عموما در سطوح پایینتر عرضه پول، دسته‌بندی می‌شوند که شامل وجوه نقد در حال گردش، M1، M2، پس‌انداز و حساب‌های جاری است. از طرفی برای واجد شرایط بودن یک جزء پولی و مورد پذیرش قرار گرفتن آن جزء، وجوه باید به عنوان تسویه‌کننده نهایی یک معامله در نظر گرفته شوند. به عنوان مثال اگر شخصی برای پرداخت بدهی از منابع پول نقد خود استفاده کند آن معامله صورت گرفته، قطعی و تایید شده است.
علاوه بر این نوشتن چک به جای پرداخت نقدی در حساب‌های جاری یا استفاده از کارت‌های نقدی و اعتباری نیز می‌تواند به عنوان واحد پرداخت مناسبی در نظر گرفته شود. زیرا که معامله پس از تسویه توسط سپرده‌های نقدی واقعی پشتیبانی می‌شود. در مقابل استفاده از اعتبار و وام برای پرداخت بدهی به عنوان بخشی از پایه پولی، واجد شرایط لازم برای پذیرفته شدن نیست. زیرا که این مورد به عنوان مرحله نهایی معامله در نظر گرفته نشده است.
مدیریت پایه‌های پولی
اکثر پایه‌های پولی توسط یک موسسه مالی که به صورت متمرکز فعالیت می‌کند کنترل می‌شوند. معمولا بانک مرکزی یک کشور به عنوان موسسه مالی اصلی به حساب می‌آید. بانک‌های مرکزی می‌توانند پایه پولی را از طریق عملیات بازار باز (خرید و فروش اوراق قرضه دولتی) یا با استفاده از سیاست‌های پولی (انقباضی یا انبساطی) تغییر دهند. از طرف دیگر در بسیاری از کشورها دولت‌ها می‌توانند با خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد که در اصطلاح به آن عملیات بازار باز نیز می‌گویند، کنترل خود را بر روی پول‌های پر قدرت حفظ کنند.
نقدینگی چیست؟
نقدینگی در اصطلاح به کارایی یا سهولتی گفته می‌شود که با آن می‌توان یک دارایی یا اوراق بهادار خاص را بدون تاثیر روی قیمت بازاری آن، به وجوه نقد آماده تبدیل کرد. نقدشونده‌ترین دارایی، پول نقد است. وجه نقد به طور کلی جز نقدشونده‌ترین دارایی‌های پولی به حساب می‌آید. زیرا می‌توان آن را به سرعت و به آسانی به دارایی دیگری تبدیل کرد. دارایی‌های مشهود نظیر املاک، هنرهای زیبا و کلکسیونی‌ها، همگی نسبتا و تا حدودی نقدشونده به حساب نمی‌آیند. سایر دارایی‌های مالی از سهام گرفته تا واحدهای مشارکتی، همگی در دامنه‌های مختلفی از طیف نقدینگی قرار می‌گیرند.
به عنوان مثال اگر شخصی قصد خرید یک یخچال ۱۰۰۰ دلاری داشته باشد، پول نقد دارایی است که به راحتی می‌تواند از آن برای تهیه وسیله مورد نظر استفاده کند. حال اگر آن شخص پول نقد نداشته باشد و در عوض، یک مجموعه کتاب کمیاب داشته باشد که ارزش کل آن ۱۰۰۰ دلار برآورد شده باشد، بعید است که کسی را پیدا کند که بخواهد یخچال را با مجموعه کتاب هزار دلاری‌اش تعویض کند. در عوض آن‌ها باید مجموعه کتاب‌های کمیاب خود را بفروشند و از پول نقد برای خرید یخچال استفاده کنند. در این مثال کتاب‌های کمیاب نمونه‌ای از دارایی‌های غیر نقدی به حساب می‌آیند.
جمع‌بندی
اگر بخواهیم به شکلی ساده و قابل فهم، تفاوت میان نقدینگی و پایه پولی را توضیح دهیم، می‌توان گفت که نقدینگی مفهوم کلی‌تری است که از پایه پولی برآمده است. به عبارتی دیگر نقدینگی به حجم پول در حال گردش یک سیستم اقتصادی گفته می‌شود. در حالی که پایه پولی (شامل اسکناس‌های در دست مردم و سپرده‌های بانک مرکزی) در کنار ضریب فزاینده پولی، اجزای مهم نقدینگی به حساب می‌آیند. همچنین از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر حجم نقدینگی می‌توان به مقررات بانک مرکزی، فعالیت‌های دولت و مردم، عملکرد نظام بانکی، بانک‌های تجاری و به بخش خارجی اقتصاد اشاره کرد.
نظری ثبت نشده است