اوراق قرضه چیست؟

اوراق قرضه اسنادی هستند که برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌شوند و نوعی قرض و وام محسوب می‌شوند. به موجب این اوراق، سرمایه‌گذار، پولی را به شخص حقوقی، یک نهاد دولتی و یا یک نهاد شرکتی، قرض می‌دهد و در مقابل، شرکت قرض‌گیرنده تعهد می‌کند وجهی را که قرض گرفته در زمان سررسید مشخص شده به همراه سود دوره‌ای آن، باز پرداخت کند. انواع اوراق قرضه متفاوتی از دیدگاه‌های مختلف وجود دارد که در این متن در پاسخ به سوال اوراق قرضه چیست؟ شرح داده خواهند شد.

تعریف اوراق قرضه

برخی از شرکت‌ها برای حضور در بازاری جدید یا نوآوری‌ها و تامین سرمایه خود، نیاز به قرض و وام دارند که اغلب از توان بانک‌ها فراتر است. بنابراین این شرکت‌ها، برای تامین مالی خود اقدام به صدور انواع اوراق قرضه مختلف می‌کنند و آن را به افرادی که مایل به قرض دادن پول به این شرکت‌ها هستند، می‌فروشند.
افرادی که انواع اوراق قرضه را می‌خرند از مزایا و امتیازهای متفاوتی نیز برخوردار خواهند شد. به این ترتیب که پس از پایان سررسید اوراق قرضه، علاوه بر اصل پول خود، از سود آن پول نیز بهره‌مند خواهند شد که این سودها به صورت دوره‌ای پرداخت می‌شوند. مقدار این سودهای دوره‌ای، به شرایط اوراق قرضه هر شرکت، بستگی دارد. هر چه مدت اوراق قرضه بیشتر باشد، نرخ سود مورد نظر نیز بیشتر خواهد بود.

انواع اوراق قرضه از لحاظ منتشر کننده

به طور کلی انواع اوراق قرضه به سه دسته تقسیم می‌شوند. اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شهرداری، اوراق قرضه شرکتی.

اوراق قرضه دولتی

این اوراق قرضه، توسط دولت و به منظور تامین مالی برنامه‌ها، پرداخت حقوق و صورت حساب‌ها صادر می‌شوند. در کشورهایی مانند آمریکا که ثبات اقتصادی بسیار بالایی دارند، این اوراق، جزو سرمایه‌گذارهایی با ریسک کم محسوب می ‌شوند. اما در کشورهایی که اقتصاد خوبی ندارند از ریسک بالایی برخوردارند.

اوراق قرضه شهرداری

شهرداری‌ها هرگاه به پولی بالاتر از مالیات جمع‌آوری شده احتیاج پیدا کنند، اقدام به صدور این اوراق قرضه می‌‌کنند. اغلب این اوراق قرضه، برای تامین مالی پروژه‌هایی از جمله ساخت بیمارستان، مدرسه، فرودگاه، خیابان، فضای سبز و امثال این موارد، صادر می‌شوند.

اوراق قرضه شرکتی

این اوراق قرضه، توسط کسب و کارها برای تامین مالی جهت توسعه فعالیت‌هایشان و کارهای جدید یا نوآوری‌ها صادر می‌شوند. این اوراق در مقایسه با اوراق قرضه دولتی و شهرداری از تنوع بالاتری برخوردارند ضمن این که ریسک بالاتری نیز دارند.

انواع اوراق قرضه از لحاظ سررسید

انواع اوراق قرضه از لحاظ سررسیدشان نیز به سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تقسیم می‌شوند.

اوراق قرضه کوتاه مدت: این اوراق قرضه، زمان رسید بین یک تا پنج سال دارند.

اوراق قرضه میان مدت: این اوراق قرضه، زمان رسید بین پنج تا ده سال دارند.

اوراق قرضه بلند مدت: این اوراق قرضه، زمان رسید بیش از ده سال دارند.

از دیدگاه دیگر، می­توان انواع اوراق قرضه را به دو نوع ساده و مرکب تقسیم کرد. در اوراق قرضه ساده، فرد خریدار اوراق قرضه، طلبکار محسوب می‌شود و بهره­ای به وی تعلق می­‌گیرد. در اوراق قرضه مرکب، امتیازات بیشتری به فرد تعلق می‌­گیرد. مثلا ممکن است سهامدار شرکت شود، یعنی به جای این که تنها طلبکار باشد، در آن شرکت، شریک هم خواهد بود. اوراق قرضه مرکب نیز به دو دسته قابل تبدیل به سهام و قابل تعویض با سهام تقسیم می‌­شوند.

در اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام، این اوراق با تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده صادر می‌­شوند و شرایط و مدتی که افراد می‌توانند اوراق قرضه خود را به سهام تبدیل کنند نیز توسط این مجمع مشخص می‌شود و در قبال تعویض با سهام، دارندگان این اوراق قرضه، می‌توانند تا قبل از سررسید زمان اوراق خود آن‌ها را با سهام شرکت مورد نظر تعویض کنند.

مزایای اوراق قرضه

• ارزان‌ترین منبع مالی هستند.
• از لحاظ مالیاتی به صرفه هستند.
• انتشار این اوراق نیاز به تمدید ندارد.
• زمانی که نرخ بازده شرکت، بیش از نرخ بهره این اوراق قرضه باشد برای شرکت مناسب هستند.

مزایای اوراق قرضه از دیدگاه شرکت صادر کننده این اوراق نیز شامل موارد زیر است:

• اگر اوراق قرضه صادر شده از نوع قابل تبدیل باشند، سرمایه‌گذاران بیشتری جذب خواهند شد زیرا این امتیاز را دارند که هرگاه بخواهند اوراق خود را به سهام تبدیل کنند.
• با صدور اوراق قرضه قابل تبدیل، شرکت‌ها می‌توانند سهام خود را با قیمتی بالاتر از بازار به فروش برسانند.
• اگر اوراق قرضه صادر شده از نوع غیرقابل تبدیل باشند، شرکت صادرکننده تبدیل بهره کمتری برای مشتریان خواهد داشت.

مزایای اوراق قرضه از دیدگاه سرمایه‌گذاران این اوراق هم شامل موارد زیر است:

• برای اوراق قرضه قابل تبدیل، امکان سود بالقوه ناشی از افزایش قیمت سهام وجود دارد.
• از آن جایی که اوراق قرضه قابل تبدیل ماهیت دوگانه دارند، در صورت ضعیف بودن عملکرد شرکت، ریسک کمتری متوجه دارندگان اوراق می‌شود.

معایب اوراق قرضه

• شرکت‌ها باید اصل و بهره اوراق قرضه را به سرمایه‌گذار پرداخت کنند.
• زمانی که نرخ بازده شرکت بیش از نرخ بهره این اوراق باشد برای شرکت مناسب نیست.
• انتشار این اوراق قرضه، موجب افزایش نسبت بدهی می‌شود.

معایب اوراق قرضه از دیدگاه شرکت صادرکننده این اوراق شامل موارد زیر است:

• در صورت افزایش قابل توجه سهام شرکت، انتشار اوراق قرضه قابل تبدیل برای شرکت، به صرفه نیست و بهتر است اقدام به انتشار معمولی سهام خود کنند.
• در صورت عدم افزایش قیمت سهام شرکت، شرکت موظف به بازپرداخت اوراق قرضه قابل تبدیل است.

معایب اوراق قرضه از دیدگاه سرمایه‌گذاران این اوراق نیز شامل موارد زیر است:

• بازده اوراق قرضه قابل تبدیل کمتر از اوراق قرضه غیرقابل تبدیل است.
• تعهدات اوراق قرضه قابل تبدیل نسبت به سایر تعهدات بدهی اولویت کمتری دارد.

رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه

نرخ بهره هزینه‌ای است که در مقابل قرض گرفتن پول، پرداخت می‌شود که به عنوان درصدی از مبلغ کل مقدار قرض گرفته شده است. رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه بستگی به نوع بهره دارد. نرخ بهره می‌ تواند انواع مختلفی از جمله ساده، مرکب، اسمی، جاری، موثر، شناور و ثابت داشته باشد که در ادامه تعریفی از هر یک داده شده است.

نرخ بهره ساده: این نرخ آسان‌ترین روش محاسبه بهره است که عبارت است از نرخ سود روزانه ضرب در مبلغ اصلی وام ضرب در تعداد روزهای باقیمانده تا سررسید.

نرخ بهره مرکب: با این روش محاسبه نرخ سود، سود بیشتری نصیب سرمایه‌گذار خواهد شد. این نرخ سود علاوه بر مقدار اصلی وام به سودهای انباشته شده نیز تعلق می‌گیرد.

نرخ بهره اسمی: نرخ بهره در مورد اوراق قرضه، عبارت است از سود سالانه‌ای که به دارنده اوراق قرضه پرداخت می¬شود که نسبتی از ارزش اوراق قرضه است. در واقع نرخ بهره اوراق قرضه از تقسیم پرداخت بهره سالانه بر قیمت اوراق قرضه به دست می‌آید.

نرخ بهره جاری: معمولا قیمت معامله اوراق در بازار با قیمت اسمی آن‌ها متفاوت است که به این قیمت معامله، قیمت جاری می‌گویند. نرخ بهره جاری عبارت است از تقسیم بهره سالانه بر قیمت جاری اوراق قرضه.

نرخ بهره موثر: وقتی صادرکنندگان اوراق قرضه، بهره اوراق را در زمان‌های سه ماهه یا شش ماهه پرداخت می‌کنند. سرمایه‌گذار می‌تواند این بهره را مجددا سرمایه‌گذاری و بازده را زیاد کند که نرخ بهره سرمایه‌گذار بیشتر از نرخ بهره اعلام شده می‌شود.

نرخ بهره شناور: نرخ بهره متغیر یا قابل تنظیم با تغییر نرخ بهره بازار، شاخص بازار سهام و مواردی مانند این است.

نرخ بهره ثابت: نقطه مخالف بهره شناور است که نرخ بهره اعلام شده در زمان مشخص شده، ثابت است.

رابطه اسناد خزانه و اوراق قرضه

تفاوت اسناد خزانه و اوراق قرضه اساسی است و با هم قابل مقایسه نیستند. زیرا اوراق قرضه، معادل قرض و وام با بهره هستند و اسناد خزانه معادل بیع و فروش هستند. اسناد خزانه، بدون سود هستند و سود سرمایه‌گذاران در واقع حاصل تفاوت قیمت خرید این اوراق و ارزش اسمی آن‌ها در هنگام سررسید است.
اسناد خزانه، اسنادی بی نام هستند که برای تامین احتیاجات مالی سالانه خزانه‌داری کل صادر می‌شوند. اوراق قرضه، اوراق بی‌نام یا با نامی هستد که برای تامین اعتبار پروژه‌های عمرانی یا دفاعی صادر می‌شوند. مدت اسناد خزانه سه ماهه، شش ماهه یا یک ساله خواهد بود. مدت اوراق قرضه می‌تواند به مدت یک تا ده سال باشد.

جمع بندی

در تعریف اوراق قرضه گفتیم که به موجب این اوراق، سرمایه‌گذاران پولی را به شخصی حقوقی یا یک نهاد قرض می‌دهند و در مقابل در زمان سررسید وجه را به همراه سود دوره‌ای آن از شرکت دریافت می‌کنند. این اوراق انواع مختلفی دارند که در این مقاله می‌توانید با این انواع و مزایا و معایب آن‌ها آشنا شوید.